Mariken van Nieumeghen (ook bekend als Mariken van Nimwegen) is een mirakelspel uit de Lage Landen, daterend van het begin van de 16de eeuw. De auteur is niet bekend.
 |
| Mariken en Moenen |
Ik denk dat er weinig mensen zijn in deze omgeving die niet van Mariken hebben gehoord. Maar ken je ook het verhaal? Om te beginnen was Mariken van Nieumeghen, bijgenaamd Emmeken, geen historische figuur, maar de hoofdpersoon uit een laat-middeleeuwse legende, de hoofdpersoon uit het mirakelspel. Mariken woont bij haar oom Ghijsbrecht in een dorp buiten Nijmegen. Op een dag stuurt haar oom haar naar de stad om inkopen te doen. Daarmee begint het avontuur voor Mariken. In de stad spreekt Moenen haar aan. Mariken gaat met hem mee en verlaat Nijmegen, maar ze weet niet dat Moenen de duivel is. In het verhaal reist ze met Moenen, de duivel, van Nijmegen via Den Bosch naar Antwerpen. Daar brengen ze zeven jaar in zonden door. Gelukkig komt aan het eind alles toch nog goed. Emmeken wordt geplaagd door heimwee en keert met Moenen terug naar Nijmegen. Daar zien ze een stichtelijk wagenspel. Zij krijgt berouw en verbreekt met behulp van haar oom Ghijsbrecht en haar patrones, de heilige Maria, de banden met Moenen. Ze reist naar de aartsbisschop van Keulen en de paus in Rome, krijgt vergiffenis en treedt in Maastricht in het klooster.
Zoals gezegd is het verhaal van Mariken een laat-middeleeuwse legende, maar toch is de hele context van het verhaal gebaseerd op historische feiten. Bovendien is de samenstelling van het uiteindelijke gedrukte boekwerk erg complex geworden en bevat het elementen van verzen en proza van verschillende tijden, die vermengd zijn. Daarmee kan ook de geschiedenis van de hoofdpersoon misschien wel deels verweven zijn met feitelijke gegevens.
Het verhaal van Mariken speelt zich af op het eind van de 15de eeuw. Gezien de historische verwijzingen in de prozateksten zeker niet vóór 1471. Hertog Arnoud van Gelre werd in 1465 door zijn zoon Adolf in Grave gevangen genomen en 6 jaar lang in Buren vastgezet. Karel de Stoute beval in 1471 de zoon zijn vader vrij te laten. Mariken keerde terug naar Nijmegen 3 jaar na Arnouds bevrijding, dus in 1474 en leefde daarna nog 26 jaar, dus stierf in 1500.
Toen hertog Arnoud van Gelre gevangen werd genomen woonde op drie mijl afstand van Nijmegen een vrome priester, heer Ghijsbrecht. Bij hem woonde een knap meisje, Mariken, de dochter van zijn overleden zuster. Zij deed de huishouding voor haar oom. Ze zorgde goed en ijverig voor hem.
In het verhaal wordt verteld dat Ghijsbrecht in Venlo woont (vers 648-655), maar dat is ongeveer 60 km, dus ca. 12 uur gaans van Nijmegen.
De Hollands mijl in de middeleeuwen was ongeveer 1 uur gaans, dus ca. 5 km. Dit klopt niet met tekst op andere plekken in het verhaal. Op dri milen na Nieumeghen: vergelijk vers 16 twe groote milen en vers 54 ongeveer drie uren gaans. Bovendien is Venlo geen dorp (vers 84) en behoorde het tot een ander dekenaat en bisdom (nl. Luik) dan Nijmegen (Keulen) (vergelijk vers 1007, het proza na vers 1020 en de reis naar Keulen). Daarom stelde W.A.F. Janssen de mogelijkheid voor dat hier oorspronkelijk niet Venlo, maar ‘Balgoy’ zou zijn bedoeld. Balgoy behoorde tot het dekenaat Nijmegen en het bisdom Keulen en was ongeveer drie uur gaans van Nijmegen verwijderd (Leuv. Bijdr. 56 (1967), p. 22 en 35).
 |
Even rust in de buurt van
Galgenveld De Bolt in Velp |
Hiermee wordt Mariken en haar verhaal verbonden met het dorp waar ik woon en leef en wordt het een stukje Balgoyse historie. Het begon allemaal vorig jaar toen ik door Mariken naar dorpshuis ’t Ballegoyke werd gelokt. Vorige week werd ik getipt over een krantenartikel in het Brabants Dagblad van april: “Op pad met Frans en Mariken”. Tilburger Frans Godfroy heeft de geschiedkundige wandeling van Mariken nageplozen en op een website www.marikenpad.nl in woord en beeld in kaart gebracht. Zonder er lang over hoeven na te denken, wist ik dit wil ik ook! Samen met Ans het Marikenpad lopen, ruim 150 km in 8 etappes.
 |
| Williebrordusputje in Heesch |
Hetzelfde voelen als de honderdduizenden bodes, marskramers, pelgrims, kunstenaars, geleerden, veroveraars en landverhuizers, die sinds oeroude tijden de vitale noordelijke verkeersader van het Hertogdom Brabant bereisden. De historische pleisterplaatsen, tolhuizen, kapellen en kathedralen ontdekken langs de route, en je over geven aan het schitterende landschap rond de vele tientallen kilometers zandpad die van de eeuwenoude verbinding bewaard zijn gebleven en je verbazen over wat er door menselijke hand soms van is gemaakt. Gisteren een van de etappes gelopen, ruim 20 km van Grave naar het Williebrordusputje in Heesch. Volg Ans en mij op Google Maps.
Bronnen:
