Mijn kleinzoon mocht een spreekbeurt geven op school. Hij koos als onderwerp de geschiedenis van Balgoy. De reden? Hij was met name erg nieuwsgierig naar de geschiedenis van de school en of die altijd op dezelfde plek gestaan had. Dat wilde hij graag uitzoeken en er dan over vertellen.
In de 19e eeuw stond de lagere school dus in de Houtsestraat (toen “de Steeg”). Thomas, mijn kleinzoon, was verrast dat er tenminste vier schoolgebouwen hebben gestaan in Balgoy en ik was verrast dat hij zelf opmerkte dat de scholen steeds opschoven en ook het hele dorp in de loop van de tijd opgeschoven was. Hij ging nog uitzoeken waarom dat gebeurd is. En ook ik besloot nog even verder te zoeken naar de geschiedenis van de lagere school in Balgoy. Vandaag de resultaten tot nu toe.
In het bevolkingsregister van Balgoy 1860 – 1890 op blad 25 staat dat Willem Frederik Kaft, geboren 20 februari 1800 in Nijmegen, de schoolonderwijzer was. Hij overleed 4 mei 1862 en werd op 1 oktober van dat jaar opgevolgd door Hendrikus Janssen. Een kadastrale veldwerkkaart uit 1868 (zie hieronder) laat een aantal veranderingen zien niet lang daarna. Bovenaan staat “nieuw gebouw op 522 en 523…..”. Dit is een aanwijzing dat het schoolhuis is of wordt afgebroken, of in ieder geval een andere bestemming heeft gekregen. Tegelijkertijd zie je op de schets onderaan de pagina in de bocht van de Molenweg voor het eerst een gebouw getekend.
Twee krantenberichten bevestigen de verplaatsing van de school. In een bericht in de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant van 7 oktober 1865 wordt de “oude” school verkocht en enkele maanden eerder op 31 januari is de aanbesteding van de “nieuwe” school.
De eerste steen voor de bouw van de nieuwe school in de bocht van de Molenweg werd gelegd op donderdagmiddag 27 april 1865 door de burgemeester van Balgoy en Keent, de hr. J. de Bruin, aldus de Graafsche Courant van 29 april 1865.
Het karakteristieke gebouw dat wij kennen als patronaat en verenigingsgebouw (duidelijk aangegeven op de voorgevel) werd in eerste instantie dus gebouwd als school. Het werd later gemeentehuis (1883) en nog pas later in 1928 of 1929 verenigingsgebouw (patronaat).
Op bovenstaande foto is links in het hekwerk het toegangspoortje naar het gemeentehuis, waarvan de ingang zich onder de vlaggenstok bevond. De secretarie had een beneden- en een bovenverdieping. Via de andere deur kwam men in de ambtswoning van het hoofd der school. In het rechter deel van het gebouw was de school gehuisvest met twee achter elkaar gelegen klaslokalen. Toen nog een openbare school. Op de foto verder vlnr: bovenmeester Theodorus Verhoeven, Aleida Verhoeven-Pallada met jongste dochter Riek, op de bank hun kinderen The, Jan en Ida en op het hek Wim. Theodorus Verhoeven werd onderwijzer en hoofd van de school in 1891 (hij was toen 24 jaar oud).
In de raadsvergadering van de gemeente Balgoy op 29 augustus 1913 werden een aantal besluiten genomen met betrekking tot nieuwbouw van de school. De grond voor de nieuwe school, die een stuk verderop in de Hoeve lag, zou worden gekocht van de heer Mathijs van der Aa voor de som van 2000 gulden. Dit is te lezen in het verslag van de vergadering dat op 2 september in de Gelderlander verscheen, samen met nog andere besluiten over verbouwing van het gemeentehuis en een veldwachterswoning en verder staat geschreven dat het besluit om een nieuwe school te bouwen werd genomen in een besloten vergadering.
In 1918 (dj 1919) kreeg de “oude” school een andere bestemming. In het kadaster van de gemeente Balgoy is vastgelegd dat in dienstjaar 1917 Mathijs van der Aa uit Keenth (Balgoy) bouwland verkoopt aan de gemeente Balgoy (overgebracht naar artikel 14 volgnummer 73 en 74 van de gemeente Balgoy). In dienstjaar 1920 wordt begonnen met de bouw (Stichting enz.) van de school in de Hoeve.
Waarom werd er een nieuwe school gebouwd, waarom zover buiten het dorp en waarom duurde het tot 1919 voordat begonnen werd met de bouw? Het feit dat de besluitvorming plaats vond in een besloten raadsvergadering is opvallend en daarmee lijkt het in eerste instantie lastig zoeken naar meer informatie. Maar de “schoolkwestie” wordt regionaal en zelfs landelijk nieuws. Het Algemeen Handelsblad van 10 september legt uit wat er zich afspeelde tijdens de raadsvergadering waarin het besluit genomen werd om een nieuwe openbare lagere school te bouwen. De bestaande openbare lagere school met onderwijzerswoning in het dorpscentrum werd afgekeurd (zie ingezonden brief) en moest worden vergroot en aangepast. Eventueel kon zelfs op dezelfde plaats een nieuwe school worden gebouwd. In de besloten vergadering werd deze optie blijkbaar verworpen en werd er gekozen voor een nieuwe locatie, buiten het dorp. Reden voor deze keuze zou kunnen zijn om het voor de Keentse leerlingen gemakkelijker te maken, maar de schrijver van de ingezonden brief geeft een andere verklaring. Hij suggereert dat de burgemeester uit rancune handelde, na verlies bij gemeenteraadsverkiezingen. Het duurde nog tot 1919 voordat het betreffende perceel bouwrijp was. In 1924 toen Balgoy opging in de gemeente Overasselt, zal ook de school gemeente Overasselt geworden zijn.
In 1927 werd de openbare school een bijzondere (Rooms Katholieke) school (REGISTRUM MEMORIAL parochie Balgoy) en werd het Rooms Katholieke Kerkbestuur van de H. Johannes de Doper parochie eigenaar. In het dienstjaar 1935 is dit ook kadastraal vastgelegd.
Op 16-2-1932 werd Theodorus Verhoeven 65 jaar en ging hij met pensioen. Zijn zoon Jan Verhoeven werd het nieuwe hoofd van de school.
In 1964 werd de school gesloten (de gemeente Overasselt werd weer eigenaar) en in 1966 gesloopt. Het perceel werd in 1970 verkocht aan Andreas Reinierus van Kempen, Hoeveweg 40 te Balgoy. Op 3 maart 1964 werd de nieuwe school aan de Boomsestraat in gebruik genomen en werd Chris Bouchoms het nieuwe hoofd van de school.
Overzicht belangrijke jaartallen:
- 1865 Aanbesteding en eerste steenlegging nieuwe school Molenweg en verkoop oude school Houtsestraat.
- 1913 Besluit in gemeenteraad Balgoy om een nieuwe school te bouwen in de Hoeve (verslag gemeenteraadsvergadering Balgoy in Algemeen Handelsblad en de Tijd.
- 1914 Ingezonden brief in “Het Nieuws van de Dag” die verklaard waarom de school in de Hoeve wordt gebouwd.
- 1919 Bouw school gereed (Kadastrale hulpkaart en veldwerk dienstjaar 1920, art. 773-775).
- 1927 Nieuwe school in de Hoeve niet langer openbare school, maar bijzondere (Rooms Katholieke) school ((REGISTRUM MEMORIAL parochie Balgoy, in: 75 jaar Kerkkroniek Balgoy (Wim Verhoeven, 1989)).
- 1934 Openbare school wordt Bijzondere Roomsch Katholieke school (Kadastrale legger dienstjaar 1935, art. 1223).
- 1964 De school aan de Hoeveweg sluit en de R.K. Basisschool Roncalli aan de Boomsestraat wordt in gebruik genomen.
- 1966 Sloop schoolgebouw (Kadastrale legger dienstjaar 1967, art. 1191).
Piet's Blog: Balgoyse mins 
Meer wetenswaardigheden over de school(gebouwen) van Balgoij zijn te vinden in de Provinciale Verslagen Gelderland (in te zien op https://historisch.cbs.nl).
Een selectie daaruit:
Prov. Verslagen (PV) 1855 p.240/241: Toestand der schoolgebouwen – Balgoij: Goed.
PV 1862 p.216: Schoollokaal Balgoij door het Schooltoezigt afgekeurd.
PV 1862 p.201/202: Opkomst schoolgaande kinderen in Balgoij: leeftijd 6-9 jaar: 56% ; 9-12 jaar: 36%
PV 1863 p.260: Onderwijzer – H. Janssen te Balgoij, nevenfunctie: organist in de R.K. kerk
PV 1864 p.231: “Het schoollocaal en de onderwijzerswoning te Balgoij werd aanbesteed voor f 5912. (…) Het bedrag in de genoemde kosten door de gemeenten zelve te dragen, werd door den Koning voor alle op een derde bepaald, zoodat de overige twee derden ten laste bleven van het Rijk en de Provincie.”
PV 1865 p.310: “Te Balgoij werd een locaal met woning gebouwd.”
PV 1872 p.450: Het schoollokaal te Balgoij werd vergroot en verbeterd.
PV 1873 p.362: “De gemeenteschool Balgoy is in goede staat, ook behoorlijk geventileerd; maar de privaten zijn slechts door ééne deur van de school gescheiden, en verzocht ik derhalve den Burgemeester voor eene tweede te zorgen.”
PV 1882 p.529: “Balgoij – Getal kinderen van 6-12 jaar in de gemeente: 58. Getal kinderen dat geen onderwijs genoot: 50 (De oorzaak van het slecht schoolbezoek wordt aan den langdurigen hoogen waterstand toegeschreven.)”
PV 1884 p.346: “Balgoij – Getal kinderen van 6-12 jaar in de gemeente: 67. Getal kinderen dat geen onderwijs genoot: 23”
PV 1886 p.409: “Balgoij – Getal kinderen van 6-12 jaar in de gemeente: 66. Getal kinderen dat geen onderwijs genoot: 12”
PV 1886 p.537: “De inrichting der school te Balgoij liet te wenschen over. Naar aanleiding van de desbetreffende opmerking van den Geneeskundigen Adjunct-Inspecteur, deelden Burgemeester en Wethouders hem mede, dat gedurende de zomervacantie de kapstokken buiten het schoollokaal zouden worden aangebracht en de privaten zooveel mogelijk conform de wettelijke bepalingen worden ingericht.”
PV 1887 p.378: “De schoollokalen te Balgoij, Bergharen, Druten, Elst, Horssen en Huissen eischen dringend vernieuwing. Te Balgoij is het Gemeentebestuur niet ongenegen daartoe over te gaan, indien de Gemeente eenige geldelijke hulp van het Rijk kan verkrijgen, behalve de 30%. Deze gemeente is werkelijk zeer arm.”
PV 1888 p.527: “Aangezien de gemeenteschool te Balgoij veel te wenschen overlaat, werd aan Burgemeester en Wethouders in overweging gegeven om nu al reeds een plan gereed te maken tot het bouwen van eene goede school, ten einde in 1890, wanneer de bestaande school, indien ze niet verbeterd mocht zijn, in de termen zoude vallen om afgekeurd te worden, gereed te zijn. Volgens het antwoord zoude in den loop van dezen zomer dit plan nader in behandeling worden genomen, „edoch… – zoo luidde het slot van de kennisgeving – „met de financiën der gemeente is het al zeer ongunstig gesteld.”
PV 1890 p.176, 372: Gemeente Balgoij leende f 1050 tegen 5% rente “ter bestrijding der kosten van schoolverbouwing.”
PV 1892 p.416: “Balgoij – Getal kinderen van 6-12 jaar in de gemeente: 60. Getal kinderen dat geen onderwijs genoot: 9”
PV 1896 p.7: “Ten einde aan de klachten van ouders uit het benedengedeelte van Neerasselt, wier kinderen kerkelijk tot Balgoij behooren en die dus in die gemeente godsdienstonderwijs moeten ontvangen, tegemoet te komen, is tusschen beide gemeenten eene regeling getroffen omtrent de toelating van kinderen uit Nederasselt ter openbare school te Balgoij. Door die regeling behoeven de leerlingen uit Nederasselt, na het ontvangen van godsdienstonderwijs te Balgoij, niet meer naar eerstgenoemde plaats terug te gaan, maar kunnen het schoolonderwijs te Balgoij genieten.
Door den raad der gemeente Huissen en door dien te Balgoij, werd een nieuwe verordening vastgesteld omtrent den leeftijd waarop de kinderen tot de openbare school zullen worden toegelaten en van dien waarop zij die zullen moeten verlaten.”
PV 1908 p.21: “De schoolopziener in het Arr. Nijmegen schrijft: (…) Drie vierde van het meubilair op de openbare school te Balgoy is oud en versleten en dient te worden vernieuwd.”
PV 1910 p.30: “De Gezondheidscommissie te Ubbergen constateerde bij een bezoek aan de openbare lagere school te Balgoy in Juli 1910 het navolgende en rapporteerde het aan B. en W. dier gemeente: „De schoollokalen en portalen verkeeren in zeer onzindelijken toestand, worden zeer onvoldoende schoongemaakt en slecht onderhouden. Het blijkt dringend noodzakelijk, de lokalen meermalen ’s weeks te doen vegen en schoonmaken, en minstens eenige keeren per jaar alle vloeren te doen schrobben, het schoolmeubilair te doen schoonmaken en zoo noodig te doen herstellen.
— Voor 40 à 50 jongens is slechts één privaat bestemd, waardoor wordt veroorzaakt, dat gedurig een jongen voor de deur van het bezette privaat moet wachten, wat zeer hinderlijk is voor het onderwijs.
— Het is zeer noodzakelijk, de deuren der privaten zoodanig te doen herstellen, dat de onaangename lucht niet in de schoollokalen doordringt, zooals thans zeer goed merkbaar is. Het blijft dringend noodig de ramen op het Westen te doen herstellen en sluitend te maken.
— De kachels zijn, evenals de kachelpijpen, roestig en verwaarloosd. De schoorsteenkap is afgewaaid, waardoor het rooken der kachels veroorzaakt wordt.”
— Bij mijn bezoek aan deze school in Juni 1910 had ik den Burgemeester op vele van deze gebreken attent gemaakt, die mij verbetering toezei; aan het eind van 1910 meldde echter het hoofd der school mij, dat er aan het gebouw niets was gedaan, zoodat de toestand ondanks alle vertoogen en beloften nog dezelfde is.”
PV 1912 p.13: “De toestand in de openbare school te Balgoy is nog zeer slecht. Het Gemeentebestuur schijnt tot inzicht te komen, dat verbetering dringend noodig is. Deze aangelegenheid is althans in den Raad dier Gemeente aanhangig.”
PV 1914 p.378: “Door den Raad van Balgoij werd in zijne vergadering van 29 Augustus 1913, besloten tot den bouw van eene nieuwe openbare lagere school, tegen welk besluit de raadsleden P.J. Berben en J.A. Arts zich verzetten en ons verzochten, daaraan goedkeuring te willen onthouden. De bezwaren van adressanten betroffen eenerzijds den bouw zelve, anderzijds de plaats waar het nieuwe schoolgebouw zou worden gevestigd. Naar hun meening toch zou door aan de oude school een derde lokaal toe te voegen en het verrichten van enkele verbeteringen, door de wettelijke voorschriften geëischt, het gebouw zeer goed in behoorlijken staat zijn te brengen en een nieuw gebouw allerminst noodzakelijk zijn. En in de tweede plaats was het uitgekozen terrein voor den bouw niet geschikt, aangezien het niet in het centrum der gemeente was gelegen.
De Raad van Balgoij, deswege door ons gehoord, voerde tegen deze bezwaren aan, dat door deze verplaatsing juist zou worden verkregen, dat de kinderen uit het naburige Keent, zijnde het grootste gedeelte der schoolbevolking, dichter bij de school zouden komen te wonen; dat voorts het oude schoolgebouw, in 1863 gebouwd reeds eenmaal door aanbouwing was vergroot en hij het niet gewenscht achtte, daartoe nogmaals over te gaan.
Nadat wij het advies van den Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, den Inspecteur van het Lager onderwijs in de 1ste Inspectie en den Hoofdingenieur van den Provincialen Waterstaat hadden ingewonnen, waaruit ons bleek, dat in verband met de hooge waterstanden ophooging van het terrein noodzakelijk was, doch overigens als zeer geschikt voor den bouw van eene school geacht moest worden, hebben wij bij ons besluit van 25 Februari 1914, Nº. 35, goedkeuring verleend aan ’s Raads besluit van October 1913, N. 437, tot aanwijzing van de plaats, waar de nieuwe openbare lagere school in die gemeente zal worden gevestigd, daarbij mededeelende, dat het ons College noodzakelijk voorkwam, dat het te bebouwen terrein worde opgehoogd tot minstens 0.35 M. boven den aan het onderwerpelijk terrein grenzenden weg.”
PV 1914 p.17: “De gemeente Balgoy krijgt extra-subsidie voor den bouw van een nieuw schoolgebouw.”
PV 1916 p.27: “Te Balgoy is met den bouw van een nieuwe school een aanvang gemaakt.”
PV 1917 p.26: “Te Balgoy is dan eindelijk met extra Rijkssubsidie de nieuwe school voltooid*, een mooi gebouw met 3 lokalen en overdekte speelplaats. Tegen het advies van den arrondissements-schoolopziener werd in plaats van een onderwijzeres een onderwijzer, zoon van het schoolhoofd benoemd, met het gevolg dat verschillende ouders hun dochtertjes van school hebben genomen om ze te zenden naar de Zustersschool te Overasselt. Het getal leerlingen is nu ver beneden de 90. Het derde lokaal zal wel nooit gebruikt worden.”
*Het nieuwe schoolgebouw in Balgoij is op maandag 4-2-1918 in gebruik genomen (Bron: De Gelderlander 30-1-1918).
LikeLike
Beste Antoon, bedankt voor de mooie aanvulling.
LikeLike
Ik stuitte bij toeval op deze klassenfoto uit 1917. De jongeman rechts op de foto moet Wilhelmus Theodorus (Wim) Verhoeven zijn. Hij was de oudste zoon (geboren 1894 te Balgoij) van hoofdonderwijzer Theodorus Verhoeven. Na voltooiing van zijn studie aan de Bisschoppelijke Kweekschool te ‘s-Hertogenbosch werd hij in 1914 aangenomen als onderwijzer in Berghem. Maart 1916 werd hij tegen de wil (van een deel) van de inwoners door de gemeenteraad van Keent en Balgoij aangesteld als leerkracht in die plaats. Een aantal ouders dat de vacature liever vervuld had zien worden door een onderwijzeres, haalde daarop uit protest hun dochters van school.
Wim Verhoeven is niet lang in Balgoij gebleven. Na een korte tussenstop in Klazienaveen werd hij in 1922 onderwijzer in Katwijk aan de Maas, in 1938 gevolgd door de aanstelling als hoofd van de RK school in Sambeek. Hij is in 1964 in Nijmegen overleden.
http://home.kpn.nl/fe1wt7/Klassenfoto%20Balgoij%201917.html
LikeGeliked door 1 persoon