Holtse hoek

Wie was wie en waar was wat? Het gebruik van Burgerlijke Stand en Bevolkingsregister.

Een reactie plaatsen
Naar aanleiding van een eerdere blog over een nieuwe boerderij in Den Holdschen Hoek begin 19e eeuw kreeg ik veel vragen over hoe de informatie verkregen was. Met andere woorden welke bronnen werden gebruikt om de gegevens over deze Balgoyse boerderij en zijn bewoners te vinden.
Boerderij in Den Holdschen Hoek
(bron: bedenbreakfast.nl)

Zoals ook al uitgelegd op een werkavond van heemkundekring Pagus Balgoye (1) was het uitgangspunt bij die zoektocht niet verschillend van elk ander genealogisch onderzoek en begint altijd dicht bij huis. Probeer zoveel mogelijk gegevens uit je geheugen op te diepen en raadpleeg mensen die de betreffende plek of mensen nog gekend hebben. Vooral oudere mensen uit de buurt of familieleden kunnen je waarschijnlijk nog veel vertellen. Ga bovendien op zoek naar bewaard gebleven documenten zoals trouwboekjes, geboortekaartjes, trouwkaarten, rouwkaarten, familieberichten uit kranten ed. om deze gegevens te controleren. Verder werd in dit specifieke geval alleen gebruik gemaakt van bronnen die digitaal beschikbaar waren, omdat het onderzoek in relatief korte tijd moest gebeuren.
Bidprentje Johanna “Hanneke” Lamers
(bron: “Geleefd Verleden”, Ries van Haren)
Gerardus Lamers en Johanna Maria
Driessen zijn begraven op het
kerkhof in Balgoy

Van de huidige bewoners weten we dat ze in de boerderij zijn komen wonen in 2009 na een periode van leegstand. Daarvoor woonde Hanneke Lamers in de boerderij. In het boek “Geleefd Verleden” van Ries van Haren staat een gedicht over haar en haar ouders en is ook een bidprentje te vinden (2). Hierin staat dat Johanna “Hanneke” Lamers werd geboren in Balgoy in 1923 en overleed in Nijmegen in 2002. We weten ook dat ze in Balgoy is begraven, omdat ze vermeld is in het boek (2) en terug te vinden is op  Begraafplaatsen Online.

Om te weten te komen wanneer de boerderij gebouwd is heb je kadastrale gegevens nodig. Alleen zijn die niet digitaal beschikbaar vanuit thuis; daarvoor moet je naar het Gelders Archief in Arnhem. Alleen de oudste gegevens zijn thuis in te zien via de beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Vanaf 1 januari 2016 is de collectie Kadastrale Kaarten 1811-1832 raadpleegbaar en  daarbinnen onderverdeeld in 3 deelcollecties:  Verzamelplans, Minuutplans  en Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels (OAT-bladen).

detail kadasterkaart (Minuutplan), Balgoij, Gelderland, 
sectie A, blad 01, 1811-1832
Het minuutplan van den Holdschen Hoek uit die periode is helder. De boerderij moest nog worden gebouwd. Met behulp van de OAT-bladen kunnen we wel vaststellen wie er in de al wel bestaande boerderijen woonden. In de Steeg (nu Houtsestraat) woonde op Het Hold, kadastraal nr. 26 Jacob de Bruijn (landbouwer), verder op de hoek, kadastraal nr. 32 Sebilla Loeffen (doorgestreept Francis Loeffen, landbouwer) en dan naar het oosten kadastraal nr. 70 Cornelis van den Anker (bouwman). We kunnen hieruit concluderen dat er voor 1832 nog geen huis stond op de plek waar Hanneke Lamers werd geboren. In de buurt stond wel een huis dat eigendom was van Cornelis van den Anker en een huis waar Sebilla Loeffen (ogenschijnlijk alleen) woonde. Hoewel er legio bronnen zijn om onderzoek mee te doen, kunnen we voor verder onderzoek vooralsnog volstaan met het Bevolkingsregister en de registers van de Burgerlijke Stand, die voor een groot deel digitaal beschikbaar zijn. Voor de meeste andere bronnen moet je naar een gemeente- of streekarchief (Raadpleeg op www.archiefnet.nl) of naar het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag.
Trouwakte Gerardus Lamers en Johanna Maria Driessen in 1922

Ons onderzoek start dus bij Hanneke Lamers, geboren te Balgoy op 7 juni 1923. In het boek van Ries van Haren vinden we ook dat zij de dochter was van Gradje Lamers en Moena Driessen. Met behulp van wiewaswie gaan we op zoek naar hun huwelijk. Gerardus Lamers en Johanna Maria Driessen zijn in 1922 getrouwd in Balgoy. Gerardus was toen al 51 jaar oud en zijn vrouw 42. In 1923 wordt hun enige kind geboren. In de trouwakte vind je ook de wederzijdse ouders terug. Vader van Gerardus was Francis Lamers, die in 1922 al is overleden. Hij was getrouwd met Johanna Jacoba Hendriks (die volgens overlevering Koosje heette). Zij was in 1922 nog wel in leven.
Op de GenVer website kunnen we vinden dat voor de gemeente Balgoy en Keent het bevolkingsregister 1860-1923 beschikbaar is (3).

Aanwezige akten Burgerlijke Stand en Bevolkingregister voor Balgoy (1)

Hierin is dan ook het gezin Francis Lamers en Johanna Jacoba Hendriks terug te vinden. Een groot gezin, zoals gebruikelijk in die tijd, met elf kinderen.

Onderste helft van blad 28 van Bevolkingsregister Balgoij (1860-1923)
Detail blad 28

Als we naar de twee bovenste namen in het register kijken zien we dat Francis Lamers op 28 januari 1836 geboren werd in Balgoy en Johanna Jacoba Hendriks op 16 november 1843 in Velp, Noord Brabant. Met deze informatie kunnen we middels de akten van de Burgerlijke Stand de ouders van beide personen opzoeken.

Een ander opvallend detail op blad 28 van het Bevolkingsregister is, dat het adres in de betreffende periode werd veranderd van 5a naar 6. Dit heeft vanzelfsprekend als consequentie dat de buurwoning naar het oosten, van nr. 6 naar nr. 7 gaat. Het Bevolkingsregister geeft geen duidelijkheid over het moment van de nummeraanpassing; hiervoor zijn andere bronnen nodig.
In de geboorteakte van Francis Lamers vinden we dat hij niet, zoals in het Bevolkingsregister vermeld, werd geboren op 28 januari, maar op 1 februari 1836 “ten acht ure des ’s avonds” en dat zijn ouders Johannes Lamers en Siebilla Loeffen zijn. Uit het Bevolkingsregister blijkt dat Johannes Lamers en Siebilla Loeffen ook in de Houtsestraat, Wijk A woonden, maar dan op nr. 5. Francis Lamers is dus naast zijn geboortehuis gaan wonen toen hij in 1866 trouwde, in een nieuwgebouwde boerderij op nr. 5a wat later nr. 6 is geworden.

Geboorteakte BS van Francis Lamers
(1) Presentatie “Balgoyse minse: wie was wie en waar was wat? Het gebruik van bronnen..”, werkavond Pagus Balgoye 3-2-2016
(2) Geleefd Verleden, Balgoy in de 20e eeuw, Ries van Haren (2014)
(3) Bevolkingsregister van de gemeente Balgoy en Keent (1860-1923)

Een nieuwe boerderij in Den Holdschen Hoek begin 19e eeuw – nu de residentie van Prins Ruud d’n Urste

1 reactie
Prins Ruud d’n Urste
De carnavalsperiode van 2015-2016, nu prins Ruud d’n Urste als 53e prins heerst over Moasland in ’t Historisch Joar, is voor mij aanleiding voor een terugblik naar de rol van de bewoners van den Holdschen Hoek (1) tijdens de grote bestuurlijke chaos eind 18e en begin 19e eeuw. Prins Ruud, die woont in den Holdschen Hoek op een plek waarvan we weten dat er al eeuwen mensen gewoond en gewerkt hebben, gaat het – weliswaar tijdelijk – voor het zeggen krijgen in Balgoy, dat tijdens de carnavalstijd Moasland heet. Meer dan tweehonderd jaar geleden grepen zijn voorgangers, boeren, burgers dus, op die mooie plek vlakbij het kasteel ook hun kans om het bestuur van Balgoy en Keent over te nemen.

In de periode van 1795, toen de Bataafse Republiek een feit was, tot 1813, toen Nederland van de Franse overheersing werd bevrijd, vonden er op bestuurlijk gebied de nodige veranderingen plaats en de gevolgen van deze elkaar snel opvolgende veranderingen werkten door in een groot deel van Nederland en ook in het gebied waar Balgoy en Keent deel van uitmaakten. Aanvankelijk bestond er bestuurlijk gezien een grote chaos, omdat onder andere de jonkers en schouten gevlucht waren uit angst voor de Fransen. Eind maart 1795 werden er verkiezingen gehouden om de nodige mensen te krijgen voor allerlei functies in het gebied van Maas en Waal. In januari 1798 vond er een staatsgreep plaats en kwam er een nieuwe staatsregeling, waardoor er op het platteland in snel tempo het één en ander veranderde (2).
Toch was er geen sprake van een revolutie, van een instantane ommekeer. Het ambt van Maas en Waal kreeg weliswaar een nieuw bestuur, de heerlijke rechten werden afgeschaft en de heerlijkheden, waaronder Balgoy en Keent, werden opgeheven en als zelfstandige gemeenten bij het ambt gevoegd, terwijl bijna alle buurmeesters en schouten op de dorpen door nieuwe werden vervangen. Toch bleven de laatste heren van de heerlijkheid Balgoij en Keent, Bernhard Rappard (overleden in 1819) en Conrad Willem Le Mercier van Rappard nog aan de macht en werden zij tevens schout in het schoutambt Balgoy en Keent.
In 1824 overleed Conrad Willem Le Mercier van Rappard, schout van de gemeente en voormalig heer der heerlijkheid Balgoy en Keent; in de raadsvergadering van 1 oktober 1824 verklaarde eerste assessor (tot ca. 1850 de naam voor wethouder) Cornelus van den Anker dat hij tijdelijk de functies van schout zal waarnemen (3). Hoewel niet officieel genoemd in de lijst van burgemeesters op Wikipedia, is Cornelus eigenlijk de eerste “burger” burgemeester van Balgoy. Hij woonde ook in Den Holschen Hoek.
Kadasterkaart (minuutplan) Balgoy sectie A,  blad 01 1811-1832
Op de kadastrale kaart van 1811-1832 zijn drie boerderijen te zien. Het Hold (linksboven) waar in het begin van de 18e eeuw Jacob de Bruijn woonde (op die plek wonen momenteel de families Albert Peters en Eric Rossen), op de hoek woonde Sebilla Loeffen, die de boerderij overnam na het overlijden van vader Francis Loeffen (Nu woont er dhr. Leo Nelissen). In het minuutplan was nog vermeld dat de in 1802 geboren Sebilla alleenstaand was, maar op 12-9-1832 trouwde zij met de arbeider Johannes Lamers, geb. 26-12-1809 uit Overasselt, die later poldersecretaris zou worden. Verder naar rechts woonde de eerder genoemde Cornelus van den Anker. De boerderij staat er niet meer. Nadat de familie Hammen, de laatste bewoners, naar de Torenstraat verhuisde eind 1925 (4), is dit huis vervallen en uiteindelijk afgebroken. In die tijd was de plek waar nu prins Ruud d’n Urste woont nog onbewoond!
Op 1-8-1840 trouwt de arbeider Christiaan van Lunen (geb. 18-7-1803 in Nederasselt) de Balgoyse Maria de Bruijn (geb. 14-5-1814). In de memories van successie na zijn overlijden op 18-4-1870, staat o.a. zijn huis met erf beschreven (5).
detail uit Memorie van Successie van Christiaan van Lunen na diens overlijden in 1870
In diezelfde memories staat ook geschreven dat Christiaan en Maria hun eigendommen testamentair hebben vastgelegd in 1845. De boerderij waarin zij woonden (Wijk A, nr. 6) volgens het Bevolkingsregister van Balgoy en Keent (6), moet dus in de periode 1840-1845 zijn gebouwd.  Deze gegevens moet ik nog wel controleren in de kadastrale archieven om meer zekerheid te hebben.
Per 7-10-1870, na het overlijden van Christiaan, komen er nieuwe mensen uit Grave in het huis (6). Naaister Gertruida van Heeswijk en een jong gezin, arbeider Mathijs Loeffen uit Balgoy met echtgenote Elisabeth Aussems, die ook naaister is. Gertruida overlijdt op 7-3-1874 en Mathijs en Elisabeth verhuizen in 1876 naar Overasselt. In hetzelfde jaar komt een nieuw echtpaar uit Overasselt in het huis wonen, schoenmaker Mathijs Smits met echtgenote Geertrui Beker. Twee jaar later gaan ze terug naar Overasselt (6).
In de tussentijd groeit het gezin van Johannes Lamers en Sebilla Loeffen op nr. 5.
detail uit het Bevolkingsregister van de gemeente Balgoy en Keent 1860-1923 voor woning Wijk A, nr. 5
Kadaster, grondbelastingplan Balgoy,
1881-1887
Maar op 2-10-1859 overlijdt Sebilla en ik veronderstel dat dat veel impact heeft gehad in het gezin. Waarschijnlijk om het gezin draaiende te houden, trouwt Johannes in april 1865 op 55-jarige leeftijd met de Niftrikse in 1837 geboren Christina Jansen. Er verandert dan veel in huize Lamers. Dochter Regina trouwt tegelijk met haar vader en verhuist naar Wijk A nr. 9 (6). Broers Jacobus en Willem verhuizen mee. Een jaar later trouwt zoon Francis in Velp (NB) met Johanna Jacoba Hendriks uit die plaats. Het jonge stel gaat in Balgoy wonen, niet inwonen op nr. 5, maar er wordt waarschijnlijk woonruimte gemaakt op het erf, want ze gaan wonen op nr. 5a. Daar wordt ook hun eerste kind geboren in 1867, maar er volgen er nog veel meer en als Mathijs Smits en Geertrui Beker van nr. 6 in 1878 verhuizen naar Overasselt, dan gaat het gezin Francis Lamers daar wonen (6).
Francis Lamers verhuist van Wijk A, nr. 5a naar nr. 6 in 1878
Francis en Johanna Jacoba (Koosje) kregen zoals gezegd veel, waarschijnlijk elf, kinderen. Gerardus (Gradje), geb. 25-8-1870 bleef in het ouderlijk huis wonen (7). Francis overlijdt in 1913 en Koosje in 1936.
Geboorteakte van Gerardus (Gradje) Lamers in 1870
Gradje Lamers
Gradje trouwde met vissersdochter Johanna Maria (Moena) Driessen uit Millingen en zij kregen een dochter Johanna Jacoba (Hanneke) Lamers, geb. 7-6-1923. Hanneke leefde erg op zichzelf, als een soort kluizenaarster. Ze overleed op 22 augustus 2002 (7).
Bidprentje van Hanneke Lamers (2002)
Hanneke (ca. 2000)
De boerderij van Hanneke Lamers rond 2000
Ruud van Haren en Yvon Vugts wonen sinds 2009 in de grondig verbouwde boerderij aan de Houtsestraat in den Holdschen Hoek. Zij runnen er een B&B. Ze zijn gezegend met twee lieve kinderen, Anika en Jasper, die ook al meehelpen in de B&B. Ze zijn nu gesetteld op de boerderij die ze in eigen beheer hebben verbouwd, met veel aandacht voor de oude kenmerken.
 
Bronnen:
(1) Naam zoals vermeld op de kadasterkaart (Minuutplan), Balgoij, Gelderland, sectie A, blad 01, 1811-1832
(2) Het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis: Gemeente Balgoij en Keent
(3) Secretariearchief gemeente Balgoij en Keent, (1776) 1811 – 1923, inv. nr. 1
(4) Bevolkingsregister van de gemeente Overasselt (1924-1931)
(5) Persoon Memorie van Successie, Kantoor Nijmegen, inventarisnummer 111, 1870
(6) Bevolkingsregister van de gemeente Balgoy en Keent (1860-1923)
(7) Geleefd Verleden, Balgoy in de 20e eeuw, Ries van Haren (2014)