Op 5 oktober ontving ik een e-mail waarin iemand vertelde dat ze in het kader van stamboomonderzoek op zoek was naar de herkomstplaats van haar voorouders in de lijn Van Florenstein (en aanverwante schrijfwijzen). Daarbij was ze gestuit op een blog uit mei 2013 van mijn hand: https://balgoyseminse.blog/2013/05/04/kasteel-florenstein-een-verdwenen-monument/. Helaas werkt de link niet meer die leidt naar het betreffende artikel. Dat komt omdat het een verwijzing is naar een oude website van het dorp Balgoy: www.balgoy.nl, die niet meer online is. Samen met het verdwijnen van de website is ook de inhoud verwijderd van internet.

Iedereen zal begrijpen dat schrijfster van de e-mail heel benieuwd is of er sprake is van een familierelatie van haar familie met de heren van Florenstein of dat haar voorouders bijvoorbeeld in dienst zijn geweest op het kasteel of mogelijk als soldaat in een regiment waar een heer Van Florenstein het bevel over voerde. Helaas zijn alle sporen die ze heeft gevolgd tot nu toe dood gelopen. Maar een verhaal over Kasteel Florenstein, of dit nu wel of niet iets met haar voorouders van doen heeft gehad, dat wekte haar interesse sowieso. Ze hoopte dat ik het artikel via de mail ter beschikking zou willen stellen. Omdat het volgens mij voor meer mensen interessant kan zijn wil ik het artikel als een “nieuw” verhaal toevoegen aan mijn blog.

Het gaat om een artikel van Hans Eerdmans in een uitgave van het weekblad Wij in Wijchen uit 1999. Hierin verwijst Eerdmans naar een verhaal van Gomarius Mes, een Zeeuw, die in 1877 na het behalen van de hoofdacte benoemd werd tot hoofdonderwijzer aan de Openbare Lagere School van Wijchen. Na zijn trouwen ging hij in 1878 wonen in de onderwijzerswoning aan het marktplein in Wijchen. Hier zou Gomarius uitgroeien tot de legendarische schoolmeester, zoals hij tot op heden in de herinnering van de Wijchenaren voortleeft. Hij was “de geleerde man, die een lang verhaal over Wychen in het Zondagsblad schreef” en “naast Meester van Gils de beste meester van het dorp”, zoals het in een streekroman van Victor de Jonge heet. Met dat Zondagsblad was de Katholieke Illustratie bedoeld, waarin Mes regelmatig artikelen, verhalen en gedichten publiceerde. Zo schreef hij in 1888 in vier delen het verhaal “Florensteyn in Balgooi” (Zie bronnen aan het einde van dit artikel).

Hieronder de tekst van het verhaal van Eerdmans in Wij in Wijchen uit 1999:

Was het vroeger een kasteel?
Of was het een onderdeel
van het aloude Balgoyse kasteel?
Is er iets bekend? Niet veel!
Wel lag het bij de Herreweg
Met prima grond achter de heg
Van ’n grondbezitter met veel florijn
Misschien heet het daarom wel Florenstein

Uit bovenstaand gedichtje van de hand van Ries van Haren blijkt wel dat dit monument met veel vraagtekens is omringd. We weten weinig over Florenstein. In Balgoy staat op een statige boerderij het woord ”Florenstein” te lezen. Hier moet ooit het “kasteel” gestaan hebben. Maar zeer waarschijnlijk is het nooit een kasteel geweest maar een versterkte hoeve. En daarvoor moeten we teruggaan tot de Middeleeuwen. Toen heeft daar ridder Antonie van Florenstein gewoond. Hij heeft een felle strijd geleverd met de Heer van Batenburg. Althans dat kunnen we lezen in het verhaal van onze beroemde Wijchense schoolmeester Gomarius Mes. Deze naam leeft nog voort in de “Meshallen” (pand is afgebroken) en een straatnaam in Alverna.

Dit verhaal van Gomarius Mes verscheen als feuilleton in de “Katholieke Illustratie” in 1888, maar is enkele jaren geleden weer herdrukt als boekje met een inleiding van de Balgoyse historicus Wim Verhoeven. Gomarius noemt dit verhaal een sage, dat is een verhaal waarin Wahrheit en Dichtung door elkaar lopen. Een enkel historisch feit klopt wel, maar de gebeurtenissen die verteld worden, komen vooral uit de duim van de schrijver, hoewel Mes beweert dat hij dit verhaal heeft opgetekend uit de mond van énkele ouden van dagen bij wie de sage nog voortleeft en ’s winters gedurende de eeuwenlange avonden bij een koesterend haardvuur verhaald wordt.

In het kort gaat dit verhaal als volgt:
Antonie van Florenstein tot de Wegelaar was de laatste afstammeling van een riddergeslacht dat op Florenstein woonde en op de Wegelaar een jachtslot bezat. Hij leefde op voet van oorlog met de machtige, maar ook krijgszuchtige heer van Batenburg. Door allerlei misfortuin was de Wegelaar al in handen van Batenburg gekomen en nu had deze ook zijn zinnen gezet op “het hart van de Florensteinsche bezittingen: het oud-vaderlijke en sterke kasteel”. Het verhaal speelt zich af omstreeks 1200. Antonie had zich moedig gedragen op de slagvelden tegen de Fransen en keerde na 10 jaar weer terug op Florenstein. Toen vond onze held het tijd worden om ook de Heer van Batenburg een lesje te leren. Thans nadert het uur waarop ik Uw vijand en de mijne met uw heldenzwaard den trotschen kop zal splijten. “Sterven zal hij, of ik zal omkomen onder de muren van Batenburg!!” aldus sprak Antonie tegen zijn vader. Zijn zuster Aleide was bevriend geraakt meet een zekere jonkvrouw Johanna, de dochter van de Heren van Zon van Gellicum, en zij trok in bij Aleida op huize Florenstein. En u begrijpt al wat er komen gaat: Antonie wordt verliefd op Johanna. Zij probeert hem van zijn wraakzuchtige plannen af te houden maar tevergeefs. “Ik wil geen vrede met den vijand van mijn geslacht. Zonder ophouden vervolgt hij de schim mijns vaders en roept om wraak!” Hij vertelt aan Johanna over het verloop van de strijd. Batenburg heeft hulp gekregen van de heren van Druten, Appeltern en Dreumel. Er zijn al drie doden gevallen, maar Wolfert kent geen angst, integendeel: “Wat dacht gij Jonkvrouw? De laatste druppel mijns bloed is voor de edele en gerechte zaak van mijn hoogvereerden vriend FLORENSTEIN”. Maar het beleg van het kasteel Batenburg viel behoorlijk tegen. De zaak werd nog penibeler toen de Heren van Kleef Batenburg te hulp schoten. Een geweldige veldslag was het gevolg. “Wijl vele Kleefschen in de grachten verdronken, geraakten van terzijde de Batenburgers met hun standaard in de voorste gelederen, wier hoofd, de vijand in eigen persoon, allerheftigst streed met Wolfert.” Maar helaas onze held Antonie wordt door een giftige pijl getroffen en sterft. Aleida en Johanna verlaten Florenstein en trekken naar Bedbur. Aleida overlijdt enkele maanden alter en Florenstein gaat over in andere handen, maar wordt spoedig daarna met de grond gelijk gemaakt. Het verhaal heeft echter een “happy end”: Jonkvrouw Johanna gaat huwen met Wolfert van Woesik tot Wesel, en hij voerde haar als zijn echtgenote op het kasteel zijner voorvaders, en beiden werden de schoonouders van het dapper Woesikse geslacht, dat “lang gebloeid en Kerk en Staat tot sierraad heeft gestrekt”.

Tot zover het verhaal van Gomarius Mes. Tsja, tsja en nu maar op zoek naar het “kasteel” van Woezik en het jachtslot de Wegelaar. Op de plaats waar heel lang geleden de versterkte hoeve heeft gestaan, staat nu de boerderij van de familie Berben. Het woonhuis met de naam “Florenstein” erop dateert uit 1918. Voor die tijd lag het woonhuis aan de achterzijde van de schuur. Er is nooit iets gevonden dat duidt op een middeleeuws verleden, maar er is ook nooit serieus archeologisch onderzoek naar gedaan. De oudste gegevens over de bezitters van de hoeve dateren uit 1650. Een Balgoyse Schepen wordt in de 18e eeuw de eigenaar en noemt zich daarna Paulus Artz van Florenstein, maar deze achternaam is niet voort blijven bestaan. In de 19de eeuw komt de hoeve in bezit van Jan Jacobse de Bruyn en na ruim 100 jaar gaat de hoeve via het huwelijk van dochter Maria met Petrus Berben over op de huidige familie.

Bronnen:

1. Bekende en minder bekende plekjes in het Land van Maas en Waal, Hans Eerdmans, Wij in Wijchen, nr 142, 28 februari 1999
2. Florensteyn in Balgooi, deel 1, Gomarius E. Mes, Katholieke Illustratie, 22e jaargang, nr 9 1888
3. Florensteyn in Balgooi, deel 2, Gomarius E. Mes, Katholieke Illustratie, 22e jaargang, nr 10 1888
4. Florensteyn in Balgooi, deel 3, Gomarius E. Mes, Katholieke Illustratie, 22e jaargang, nr 11 1888
5. Florensteyn in Balgooi, deel 4 en slot, Gomarius E. Mes, Katholieke Illustratie, 22e jaargang, nr 12 1888