Het is vandaag een speciale dag, dinsdag 17 september 2024. Precies tachtig jaren geleden op zondag 17 september 1944, zondag van de Wijchense kermis, werd deze regio bevrijd van de Duitse bezetting. Voor de mensen hier het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het is belangrijk om Market Garden, zoals de operatie werd genoemd, te blijven gedenken en herinneren. De gemeente Wijchen had de herdenking van 80 jaar Market Garden georganiseerd in het dorpshuis van Balgoy met een fotopresentatie, muziek en informatie. Achter het dorpshuis stonden legervoertuigen van de Liberation Task Force en er was een toespraak van de burgemeester. Het was speciaal om te zien dat Balgoyse mensen zoals Toon Hermsen nog steeds, na tachtig jaren, emotioneel worden wanneer ze vertellen wat ze toen hebben meegemaakt. En het was mooi om te zien hoe in Balgoy de schoolkinderen werden betrokken om het verhaal door te geven en levend te houden. Samen met oorlogsveteranen mochten zij de vlaggen hijsen van Nederland en de vlaggen van de geallieerden die bij de bevrijding betrokken waren. Voor een fotoverslag van wijchensnieuws.nl klik hier of een video op de website van RN7 klik hier.
Maar eigenlijk wil ik het over iets heel anders hebben. Bij een gelegenheid als deze herdenking praat je onder het genot van een kop koffie of thee met inwoners van Balgoy over de bevrijding van 80 jaar geleden. Maar er komen ook andere verhalen ter tafel. Paulien van Wim sprak me aan met: “ik hoorde een verhaal en misschien weet jij wel of dat kan of niet. Weet jij hoe oud die bol is die onder het kruis op de kerktoren zit?” Ik antwoordde dat ik het niet wist, maar dat daar natuurlijk wel achter te komen is. Paulien ging verder: “Nol vertelde dat daar wel eens de originele bouwtekeningen van de kerk in kunnen zitten. Dat gebeurde in die tijd.” Het klonk alsof ze het niet geloofde en Nol moest er ook om lachen. Toch is het idee van een soort “tijdcapsule” niet raar en in Balgoy kennen we nog wel een ander voorbeeld: Wim Verhoeven vertelde meer dan acht jaar na zijn overlijden nog een verhaal.
Het boek dat uitgegeven werd bij gelegenheid van het 75 jaar bestaan van de kerkgebouwen aan de Boomsestraat (zoals Wim Verhoeven het in de ten geleide van zijn boek opschrijft), 75 jaar – Kerkkroniek Balgoy, levert niet het antwoord. Hoewel het een bonte verzameling aan historische verhalen, foto’s en documenten bevat is er geen informatie van en over bouwtekeningen. Wat we wel weten is dat de kerktoren al een aantal malen verbouwd en gerestaureerd is.
ontwerptekening van de R.K. kerk te Balgoy
Zo is het kleine torentje weggehaald en is de kerktoren bijvoorbeeld nog recentelijk in 2008 compleet gerestaureerd.
Het is opmerkelijk dat dezelfde kerk, die in 1940 bijna vernietigd werd, vier jaar later getuige was van de bevrijding. De alweer voor het grootste deel herstelde toren zag op 17 september 1944 de komst van de geallieerde troepen, die het dorp en de omliggende regio bevrijdden van de bezetting. Het is een krachtig symbool van hoe verwoesting en wederopbouw vaak hand in hand gaan in de geschiedenis van kleine dorpen zoals Balgoy.
En hoewel er geen bewijs is dat er in de bol op de toren een geheime tijdcapsule zit, blijft het idee van verborgen verhalen en de veerkracht van dit dorp door de eeuwen heen intrigerend. Het verhaal van de kerk, de oorlog, en de bevrijding is niet zomaar een verhaal uit het verleden, maar een herinnering aan de kracht van gemeenschap en de hoop die altijd blijft, zelfs in de donkerste tijden. Hoewel er voor zover we weten nergens beschreven is dat er in de bol van het kruis op de toren informatie verborgen is, is er ook nergens beschreven dat het niet zo is. Aangezien er wel al enkele malen verbouwingen en restauraties hebben plaatsgevonden, is de kans niet zo groot dat er documenten in verstopt zijn denk ik, maar ooit zullen we het weten. Of als iemand wel informatie heeft, dan hoor ik die graag.
Mies van Haren in de zestiger jaren (Bron: gedachtenisprentje).
Mies van Haren * Nederasselt, 25 mei 1937 en + Balgoy, 16 augustus 2024
Vorige week vrijdagavond laat, of eigenlijk zaterdagmorgen vroeg om half twee, ontving ik een bericht in de bestuur app van de harmonie: “Ik wil even laten weten dat ome Mies vanavond is overleden.” Natuurlijk schrik je van zo’n bericht, maar toch kwam het niet als een volledige verrassing. Het ging immers al een tijdje niet zo goed met Mies.
Verenigingsfoto bij gelegenheid van het 60-jarig bestaan in 1979. Zittend v.l.n.r. Koos Wintjes, Herman van Voet, Tiny van Haren, Jan Meyvis, Jos Schreppers, Lam Langenhuizen, Harry Jans, Thé van Beuningen. Tweede rij staande v.l.n.r. drumband. Pierre Schamp, Henk Megens, Thijs Arts, Johan v.d. Oever, Hans Willems, Jan Hammen, Berno Jonker, Gradus Hoogstraten, Erik Banken, Riny Derks. Derde rij: Erik Brink, Jurien v.d. Heiden, Piet Jans, Henny Jans, Gemma de Valk, Piet v.d. Boogaard, Annemarie Wintjes, Max v.d. Heiden, Barbro Meilink, Ellen van Haren, Bernard van Haren, Gemma v.d. Boogaard, Tini Martens, Maria Jans, Maarten van Haren, Mies van Haren, Jan van Beuningen, Ans Spanjaards, Bets v.d. Boogaard, Ronca Francissen, Annette Dinnissen, Liesbeth Wintjes, Petra Derks, Beppie Stevens, Petra Moeiker, Theo van Beuningen, Ans Jans, Peter Schamp, Leo Stevens. Laatste rij: Em de Valk, Peter de Valk, Jan de Valk en Tinie van Haren.
Mies van Haren was erelid van onze vereniging harmonie Kunst en Vriendschap. Hij werd lid in 1953, het jaar waarin de harmonie tijdens een concours in Alverna een eerste prijs behaalde in de vaandelafdeling. Dit was een groot feest, niet alleen voor de harmonie, maar voor heel Balgoy en leidde ertoe dat verschillende zonen van oudere leden zich in de maanden daarna aanmeldden als nieuwe leden. Mies, zoon van Marte van Haren, was een van hen. Zijn vader, Marte, was al sinds de oprichting in 1919 lid van de harmonie, en later ook bestuurslid en voorzitter. De andere broers van Mies zijn ook jarenlang lid geweest van Kunst en Vriendschap. De familie Van Haren vormde en vormt nog steeds, samen met enkele andere families in Balgoy, de ziel van onze vereniging.
Hofkapel “De Ruisende Knotwilgen” ca. 1970. V.l.n.r.: Jan van Beuningen, Mies van Haren, Em de Valk, Thé van Beuningen, Jan de Valk, Peter Overman, Teun van Haren, Gerard van Beuningen en Jan (van Hamke) de Valk.
Mies begon zijn muzikale carrière op de kornet en stapte later over op trompet. Hij speelde met hart en ziel. Maar het ging niet alleen om muziek maken, maar ook gezelligheid en een biertje was belangrijk. En behalve de harmonie was er ook nog de Hofkapel. Ook daar speelde Mies zijn partij mee. Voor Mies en zijn hele gezin was dat allemaal harmonie; het was Kunst en het was Vriendschap. Zoon Mark is ook nog lid geweest, speelde saxofoon. Mies sloeg zelden of nooit een repetitie over en optredens, concerten waren voor hem een groot feest.
Slachtfeest met “varken op de leer”. De presentator is Mies van Haren (rechts) en de assistent is Jan de Valk.
Mies was heel betrokken bij de vereniging, maar hij koos ervoor om niet in het bestuur te gaan; dat liet hij liever over aan zijn broer Tiny. Mies was een doener en vond het prachtig om activiteiten te organiseren die geld in het laatje brachten voor de vereniging. Begin jaren zeventig werd er een actiecomité opgericht en toen dat een jaar later versterking nodig had kwam onder andere Mies er bij. De eerste activiteiten waren een fancyfair tijdens de Balgoyse kermis in een tent tegenover café “de Valk” en tijdens en na het kermisconcert in dat café de verkoop en verloting van een varken dat ter plekke werd geslacht. Dit gebeurde ook later nog tijdens een concert bij het slachtfeest in het dorpshuis. Mies was de enthousiaste presentator van dat slachtfeest. Hij enthousiasmeerde ook de andere harmonieleden om te helpen met het opbouwen en organiseren van deze activiteiten. Het actiecomité werd een zeer belangrijke factor bij de financiële huishouding van de harmonie, zoals de aanschaf van instrumenten en uniformen. Mies genoot van de harmonie activiteiten en de mensen genoten van Mies, zijn lach en zijn humor.
Mies was heel betrokken bij de vereniging. Hier tijdens een expositie over de harmonie in de Oude Toren (2002).
Het leven van Mies veranderde ingrijpend in 1989, toen zijn dochter Hilde en haar vriend Frank omkwamen bij een noodlottig ongeluk. Het was voor Mies moeilijk om de muziek en het werk voor het actiecomité te hervatten. Muziek maken ging voor hem altijd gepaard met gezelligheid, en dat stond in schril contrast met het verdriet om Hilde en Frank. Toen duidelijk werd dat Mies zijn instrument niet meer zou oppakken, besloot de vereniging unaniem om hem in 1994 tot erelid te benoemen. Hoewel hij zijn andere hobby’s zoals kaarten en biljarten weer langzaam oppakte, wilde hij geen muziek meer maken. Toch bleef hij betrokken en geïnteresseerd. Als hij op vrijdagmiddag aan het biljarten was in het dorpshuis, waar tegelijkertijd muziekles werd gegeven aan de jeugdleden van Kunst en Vriendschap, vroeg hij altijd naar de kinderen die daar bezig waren.
Felicitaties voor Tiny Martens die 40 jaar lid was van Kunst en Vriendschap (2013). Mies, zoals de leden van de harmonie zich hem zullen blijven herinneren. Bedankt Mies.
Zoals zijn zoon Mark treffend zei: de harmonie heeft altijd een heel belangrijke rol gespeeld in het leven van ons pap en dat is tot het einde toe zo gebleven. Mies, de leden van Harmonie Kunst en Vriendschap zullen je nooit vergeten. Bedankt voor alles wat je voor ons en de vereniging hebt betekend.
Figuur 1. Woonhuis in Balgoy aan de Hoeveweg. Foto gemaakt in vijftiger jaren.
Achter elk huis in Balgoy schuilt een verhaal. Dat geldt ook voor het huis waar nu mijn dochter woont en waar ikzelf bijna dertig jaar gewoond heb (figuur 1). Een karakteristiek woonhuis aan de Hoeveweg in Balgoy. Natuurlijk is de globale geschiedenis van het huis en zijn bewoners wel bekend (zie bijvoorbeeld: De verbinding van Balgoy met Keent: Van Molenweg naar Hoeveweg | Piet’s Blog: Balgoyse mins (balgoyseminse.blog), maar in deze blog meer details met behulp van kadaster, bevolkingsregister en burgerlijke stand.
Figuur 2. De ingemetselde muursteen. Dank je wel Thomas (mijn kleinkind en huidige bewoner) voor het maken van de foto.
Het verhaal begint met een ingemetselde muursteen met een naam bij de voordeur van het huis (figuur 2). Behalve een naam staat er ook nog een jaartal op. Bij de naam “Jan de Bruijn” gaat meteen een belletje rinkelen; de Bruijn is een bekende familienaam in het dorp, waarover al veel is verteld en geschreven. Tegelijkertijd ook vragen, want welke Jan de Bruijn is dit en wat is de familierelatie met dit huis?
Ook moet ik meteen denken aan een eerdere muursteen die in deze blog werd beschreven (Burgemeester stond niet bekend om zijn liefdadigheid | Piet’s Blog: Balgoyse mins (balgoyseminse.blog)), die ook verwees naar de familie de Bruijn en die bij de voordeur van het voormalige postkantoor te vinden is, aan de overkant van de straat. Op de muursteen staat geschreven “J.H.M.H.d.B. 25-1-1908”. Johan Hendrik Mattheus Herman de Bruijn, was de zoon van burgemeester Wilhelmus de Bruijn. Wilhelmus de Bruijn was de oorspronkelijke eigenaar die dat huis in 1908 liet bouwen. Dit is te vinden op een kadastraal leggerartikel van de kadastrale gemeente Balgoy (BGY00), artikel 857, met als eigenaar Wilhelmus Johannes Cornelius de Bruijn. Bij volgnummer 3 staat nog bouwland, maar geeft aan dienstjaar 1909 “Stichting” (een dienstjaar (dj) in het kadaster is een administratieve afronding van wat een jaar eerder gebeurde) en verwijst naar volgnummer 38 wat een huis, schuur, etc. vermeldt.
Op dezelfde manier kunnen we ook naar de “Stichting” van het huis dat nu als adres Hoeveweg 20 heeft gaan kijken. Hoe je het best kadastraal onderzoek kunt doen vertelt mijn “neefje” Arnout, die bij het BHIC in Den Bosch werkt, in een Workshop Kadastraal Onderzoek (youtube.com) (figuur 3). Als je op die manier te werk gaat vind je redelijk snel wie de eigenaren zijn geweest van het perceel.
Figuur 4. Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Balgoij, sectie A, blad 02.
Ik begon mijn zoektocht met de Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Balgoij, sectie A, blad 02 van beeldbank cultureel erfgoed (figuur 4). Hierop is een verbindingsweg tussen Balgoy en Keent te vinden, de Molenweg (wat nu de Hoeveweg is), met nauwelijks bebouwing. Ook de plek waar nu het woonhuis Hoeveweg 20 staat was toen nog onbebouwd; het betreft het perceel A235 of A236. Via de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels (OAT) die bij de minuutplannen horen kon ik al snel terugvinden dat perceel A235 in die periode eigendom was van de erven van Peter Jacob van Haren uit Balgoy en perceel A236 van Arnoldus Peters uit Keent.
Met behulp van de kadasterviewer van Mijn Kadaster kon ik door het kadastrale nummer sectie A nummer 235 in te vullen in Register 71 drie leggerartikelen vinden. Het eerste betrof Verkoop van bouwland in dj 1896, het tweede in dj 1900 en het derde in dj 1923. Dat betekent dat perceel A235 in 1922 nog steeds bouwland was en dus niet het perceel waarop in 1914 een woonhuis werd gebouwd. Met perceel A236 had ik meer geluk. Register 71 leverde twee leggerartikelen op. Het eerste beschrijft verkoop van bouwland in dj 1914 (in 1913 dus) door Johannes Wilhelmus Berben en Johanna Arts (Wed.). Het tweede leggerartikel, artikel 1078, waarnaar verwezen wordt is hieronder afgebeeld (figuur 5).
Figuur 5. Kadastraal nummer A236 in Balgoy en leggerartikel 1078.
Het bouwland is dus gekocht door mannelijke en vrouwelijke landbouwers uit Keent met de achternaam de Bruijn. Een ervan is Johannes (Jan) de Bruijn. Bij volgnummer 2 en 3 zie je Stichting van een huis in dj 1915 (in 1914 dus) en dat het in dj 1953 verkocht wordt (Veiling). Nog een klein extra detail is te vinden in dit leggerartikel. Bovenin bij woonplaats wordt C100 vermeld. Dit is het adres wat gegeven is door de gemeente. In de tijd van de gemeente Balgoy en Keent was dit Wijk A nummer 45, toen Balgoy werd samengevoegd met Overasselt in 1923 werd het C45 en kort daarna werd het C100. Het laatste bewijs dat deze gegevens horen bij het huis van Hoeveweg 20 is dat bij volgnummer 3 het perceel met huis en bouwland wordt overgebracht naar leggerartikel 1435. Dit leggerartikel geeft als eigenaar Henricus Johannes Jans, zaakvoerder, uit Balgoy, mijn schoonvader die het huis in 1952 kocht.
Figuur 6. Bevolkingsregister Balgoy 1890 – 1923.
Maar wie waren de eigenaars en wellicht bewoners die in 1914 het bouwland kochten en een huis erop bouwden? Het bevolkingsregister van Balgoy 1890 – 1923 kan daarbij helpen (zie figuur 6). In blad 21 is dit terug te vinden. In de periode 1914 (huis gereed) – 1923 hebben er vier personen gewoond, Hermanus, Odelia, Antoinetta en Johannes. Zij waren broers en zussen. Odelia overleed op 22 september 1920 staat achter haar naam geschreven. Dit wordt bevestigd door het bevolkingsregister van Overasselt 1923-1931, waarin alleen nog Hermanus, Antoinetta en Johannes worden vermeld.
Figuur 7. Overlijdensakte van Odelia de Bruijn uit de Burgerlijke Stand Balgoy 1920.
Ook is er vanzelfsprekend de overlijdensakte van de Burgerlijke Stand (figuur 7), waarin Hermanus de Bruin, broeder van de overledene, oud drie en zestig jaren, van beroep landbouwer, wonende te Balgoy en Hendrikus Stevens, oud acht en vijftig jaren, van beroep zoetwatervischer, wonende te Balgoy verklaren dat op 22 september 1920 binnen de gemeente Balgoy in het huis wijk A nummer 45 is overleden Odelia de Bruijn, oud vijf en zestig jaren, zonder beroep, geboren te Balgoy en wonende te Balgoy, ongehuwde dochter van wijlen de echtelieden Wilhelmus de Bruijn en Petronella Hendriks.
Figuur 8. Bevolkingsregister Balgoy 1860-1890.
De ouders van Odelia de Bruijn zijn dus voor 1920 overleden. In het bevolkingsregister van Balgoy 1860-1890 is de familie terug te vinden. Zij woonden toen in Wijk B nummer 1. Een gezin met zeven kinderen, die volgens het geboorteregister van de burgerlijke stand allemaal in Balgoy zijn geboren in Wijk B, nummer 1. Wilhelmus (Willem) en Petronella (Nel) zijn in 1850 getrouwd in Wijchen. In 1851 werd hun eerste zoon geboren, Jan. Hij is helaas al op 11-jarige leeftijd overleden. In 1852 werd Wilhelmus geboren, die na zijn trouwen in 1888 met Hendrika van der Aa in Balgoy bleef wonen, in Wijk B nr 13. In 1855 werd Odelia geboren en in 1857 Hermanus. In 1859 werd Petrus de Bruijn geboren, die na zijn trouwen ook in Balgoy bleef wonen, in Wijk A nummer 41. Hij trouwde in 1887 met Francisca van Haren. In 1861 werd Antoinetta geboren en tenslotte in 1866 Johannes (Jan), de naam die nog steeds op de ingemetselde muursteen prijkt.
Figuur 9. Topografische kaarten van topotijdreis.nl van ca 1900, ca 1920 en ca 2023 met daarop de locatie van het huis waar de broers en zussen de Bruijn zijn geboren (Wijk B nr 1) en hebben gewoond (Wijk A, nr 45).
Op de kaarten van topotijdreis.nl (figuur 9) is te zien dat de ongehuwde broers en zussen de Bruijn een huis gebouwd hebben waar daarvoor nog geen huis gestaan had en dat de boerderij waar ze geboren zijn als gevolg van de maaskanalisatie is verdwenen.
Figuur 10. Overlijdensakte van de burgerlijke stand Overasselt uit 1951 van Johannes (Jan) de Bruijn
Als in 1951 de laatste van de vier ongehuwde broers en zussen, Johannes (Jan) de Bruijn overlijdt (figuur 10) wordt het huis verkocht aan mijn schoonvader Henricus Johannes (Harrie) Jans, die er, na zijn huwelijk met Geertruda Josepha (Truus) van Overbeek in november 1952, gaat wonen.
Als je een verhaal maakt met feitelijke gegevens uit kadaster, bevolkingsregister en burgerlijke stand, blijven er vanzelfsprekend vragen. Hoe zagen de mensen eruit, wie waren het precies en hoe maakten ze deel uit van de Balgoyse gemeenschap? Als iemand foto’s of verhalen heeft over Wilhelmus, Odelia, Antoinetta of Johannes de Bruijn dan houd ik me aanbevolen. Wie kent nog de roepnaam van hen; Johannes was Jan, maar hoe heetten de andere drie? En wie was de “snijder” (kleermaker), die korte tijd, voordat Harrie Jans er ging wonen, een naaiatelier had in het huis?
Regelmatig krijg ik een dergelijk Whatsapp-berichtje. Een app met een Delpher krantenartikel en een vraag. Zou dit het oude huis van Jan Loeffen zijn? Is die Theunissen toen naar de Houtsestraat gegaan, naar het Witte Huis, waar nu prins Wilbert van het Moasland woont? Of naar huis van Francissen?
Mijn nieuwsgierigheid is getriggerd, dus aan de slag. Het betreft een woonhuis, met schuur, aangebouwd varkenshok, kippenhok, erf, tuin en boomgaard. Een zeer vruchtbare en in uitstekende staat verkerende boerderij gelegen aan de Houtschestraat, kadastraal A 715. Eerst maar eens wat preciezer het tijdstip van de verkoop bepalen, door de advertentie opnieuw op te zoeken in Delpher (https://www.delpher.nl/). Het blijkt de Gelderlander te zijn van 8 september 1934. In combinatie met de kadastrale gegevens (Balgoy A 715) is vrij gemakkelijk na te gaan dat het gaat over Houtsestraat 6 (nu kadastraal BGY00 B 110 en bouwjaar 1900).
Houtsestraat 6, bron Google Maps 2023
In de periode 1930 (kadastraal dienstjaar1931) is, volgens BGY00 A715 legger artikel 1254, Petrus Hendrikus Theunissen, landbouwer uit Balgoy, eigenaar van huis, erf en schuur. In 1934 (kadastraal dienstjaar 1935) wordt de boerderij verkocht (geveild). Dit komt overeen met de advertentie waar het verhaal mee begint.
Kadastraal leggerartikel 1254 BGY00 A 715
De kadastrale gegevens leveren nog meer informatie op. In het begin van de 19e eeuw stond er op de diezelfde plek al een huis met erf (kadastraal Balgoy A 349) op naam van de arbeider Willem Arts. Eind 19e eeuw kwam het huis in eigendam van de familie van Stippen(t) en rond 1900 werd het compleet herbouwd (vandaar bouwjaar 1900 van het huidige huis).
Familie van Stippen (1902) vlnr.: Willem van Stippen, geb. 1855, voor hem Johannes (Has), achter Willem’s zoon Koos, dan staat Theodora (later vrouw van Thijs Hulsman), dan moeder Elisabeth van Druten, voor raam zoon Piet, daarvoor Nol en helemaal rechts Arnoldus geb. 1824 (foto gemaakt voor het huis) (Bron: Ballegoijse Minse, Ries van Haren)
In 1930 wordt het huis verkocht. In eerste instantie verkoopt Willem van Stippen het huis aan dochter Eliza Wilhelmina (Lies), maar in datzelfde jaar wordt Petrus Hendrikus (Piet) Theunissen eigenaar. Dat heeft alles te maken met het feit dat Piet Theunissen en Lies van Stippen op 6 mei 1930 trouwen en Piet Theunissen in gaat wonen bij de familie van Stippen.
Wie is Petrus Hendrikus (Piet) Theunissen en waar komt hij vandaan? In het boek “Geleefd Verleden, Balgoy in de 20e eeuw” van Ries van Haren is op bladzijde 10-11 het antwoord te vinden. Piet Theunissen is de zoon van Doris Theunissen en Kaatje van den Bergh, die in 1899 trouwden en gingen wonen op boerderij C6 Holtsenhoek (nu Wilbert Willems, het Witte Huis). Dus Piet woonde vlak bij Lies van Stippen en ze groeiden dus vlak bij elkaar op. In het boek van Ries staat een mooi gedicht over de familie Theunissen. Een kort stukje:
Kaatje en Dorus gaven vier jongens en twee dochters het leven Vier trokken er naar elders weg Zoon Harrie en Cato zijn in Balgoy gebleven Harry bouwde nieuw in de Korte Herreweg
Harry Theunissen, wiens verhaal over de tweede wereldoorlog net is opgeschreven (Twee vliegeniers in de boomgaard van Harrie Theunissen in juni 1942), was dus een broer van Piet. Hoewel Ries in zijn gedicht zegt dat alleen Harry en Cato in Balgoy zijn gebleven, heeft dus ook Piet na zijn trouwen, weliswaar kort, in Balgoy gewoond. In 1930 getrouwd en in 1934 de boerderij verkocht. En daarna? We weten uit het kadaster dat het huis aan de Houtsestraat in dienstjaar 1935, dus in 1934, gekocht werd door Johannes Sigbertus van Haren, Mathijszn uit Keent (de vader van Ries van Haren) en die is er ook gaan wonen. Het verhaal van Ries en zijn familie is uitvoerig beschreven in een eerdere blog: Ries van Haren staat met twee benen in Keent. Maar wat is er gebeurd met Piet Theunissen en Lies van Stippen? Wat is er gebeurd met de ouders van Lies van Stippen, die in hetzelfde huis woonden?
Bidprentje van Piet Theunissen, geboren in Balgoy en overleden in Escharen
We weten dat Piet Theunissen op 7 april 1992 is overleden te Escharen. Een blik werpen op de website van de werkgroep Esters Heem ligt dan voor de hand, met als resultaat een fantastisch verhaal over het leven van Piet Theunissen en Lies van Stippen in Escharen.
Boerderij/herberg de Vegetas in Escharen (bron: Esters Heem)
In 1934 komt Piet Theunissen met zijn vrouw, Lies van Stippen en dochter Toos vanuit Balgoy op de Vegetas, een voormalige herberg, wonen. De woning wordt verbouwd en de ouders van Lies, trekken bij hen in.
Gezinskaart Escharen 1921-1936, waaruit blijkt dat Piet Theunissen en Lies van Stippen met hun dochter naar Escharen verhuisden en dat ook de ouders van Lies meegingen
De andere kinderen, Wim, Theo en Piet worden hier geboren. Zoon Wim Theunissen, weet nog dat zijn vader hem vroeger verteld heeft dat het biljart bij de overname nog in het café stond. Het café was linksvoor. De voordeur die te zien is, was de ingang tot het café.
Foto bij artikel in de Graafsche Courant van mei 1990
In een artikel in de Graafsche Courant van mei 1990 vertelt het toen diamanten paar Piet en Lies Theunissen – van Stippen hun levensverhaal. Het artikel begint met de zin: “Geen moment spijt gehad van komst naar Escharen…”. Piet Theunissen vertelt: “In Balgoij hadden we een klein boerderijtje. Maar daar was ik het op een gegeven moment moe, ik ‘had het zat’ daar. Dus ik wilde weg en zo kwamen we in Escharen terecht, aan de Vegetas. Daar hebben Lies en ik geen moment spijt van gehad.” Hij vertelt verder in het krantenartikel hoe hij zich in 1933, samen met zijn vrouw, in Escharen vestigde. Drie jaar daarvoor was het paar getrouwd.
Piet Theunissen en Lies van Stippen begin jaren 30 van de vorige eeuw in Escharen (bron: Esters Heem)
Piet Theunissen werd geboren op 7 mei 1901 in Balgoy. Zijn ouders hadden een boerenbedrijf en Piet hielp mee. “Je had geen keus; je kwam van school af en kon het land op of bij een boer gaan dienen. Hard werken was het, maar ik denk wel eens dat we toen nog beter af waren dan nu”, vertelt hij in de krant. Lies van Stippen zag een kleine zes jaar later het levenslicht, op 12 maart 1907. Ook in Balgoy, vlak bij de plaats waar Piet opgroeide. “Hij woonde zo dichtbij dat we mekaar hele dagen zagen. Dus d’r viel op een gegeven moment niet meer onderuit te komen”, herinnert Lies zich in het krantenartikel. En omdat het tweetal elkaar al zo lang kende, was een half jaar officiële verkering genoeg. Op 21 mei 1930 trouwden Piet en Lies. De bruiloft werd thuis gevierd, op stal. Piet en Lies zijn ‘ingetrouwd’, zoals dat heet, bij de ouders van Lies. Die hadden een boerenbedrijfje. “Het stelde niet zo veel voor, het was meer een ‘mertbedrijf’. Altijd maar naar de markt en daar wat spullen verkopen”, weet Lies nog. Piet was dat al snel moe. “Altijd maar leuren op de markt, dat was niks voor mij. Ik wilde iets groters en we vertrokken naar Escharen. Dat was in 1933. We kochten grond aan de Vegetas, waar nu de wijk Estersveld is. Al die grond is van ons geweest, dus dat was flink wat. We hebben het altijd goed gehad: lekker vrij en toch dicht bij Grave.” Piet en Lies kregen vier kinderen, eerst een dochter en later nog drie zoons. Toen Piet met pensioen ging, werden de boerderij en het land verkocht. “D’r was geen houden aan, want de gemeente wilde het Estersveld aan gaan leggen”, vertelt Piet nog in het krantenartikel. Ze lieten een huis bouwen aan de Zanddijk in Escharen, waar ze tot hun dood hebben gewoond. Ze wilden voor geen goud naar het bejaardenhuis.
In april 2023 werd de boerderij in de Torenstraat afgebroken.
Veranderingen in Balgoy zijn altijd nieuws. Het is al weer even geleden en we zijn er al weer aan gewend geraakt denk ik, maar in 2022-2023 heeft een opmerkelijke transformatie plaatsgevonden in de Torenstraat. Op de plek waar voorheen een oude boerderij met bijbehorende schuur stond, prijken nu zes nieuwe huizen – twee speciaal ontworpen voor senioren en vier twee-onder-één-kap-woningen. De verandering kwam tot stand door een herziening van het bestemmingsplan. Wethouder Geert Gerrits, verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening in de gemeente Wijchen, benadrukte toentertijd het belang van deze ontwikkeling voor Balgoy. Hij noemde het een welkome aanvulling tussen het oude en nieuwe gedeelte van ons dorp (De Gelderlander maart 2021).
Tijdens de werkavond van heemkundekring Pagus Balgoye op 6 december 2023 in dorpshuis ’t Ballegoyke vertel ik over bronnen voor genealogisch onderzoek.
Op de laatste werkavond in 2023 van de heemkundekring Pagus Balgoye was het onderwerp “bronnen voor genealogisch onderzoek”. Om uit te leggen hoe en welke bronnen je tot je beschikking hebt om genealogisch (stamboom) onderzoek te doen werd de geschiedenis van de voormalige boerderij aan de Torenstraat als onderwerp gekozen. Het ontrafelen van een (familie)geschiedenis begint altijd dicht bij huis. Een reis terug in de tijd, die echter vaak begrensd wordt door beperkingen op het inzien van officiële documenten uit de burgerlijke stand, die pas na een periode van 50 tot 100 jaar openbaar worden. Om deze tijdslimiet te overbruggen, moet je je speurtocht starten binnen de familiekring. Bij het terugzoeken van enkele generaties is het raadzaam om te grasduinen in familiepapieren. Denk aan waardevolle documenten als trouwboekjes, paspoorten, geboortekaartjes, bidprenten en overlijdensberichten. Deze stukken kunnen vaak essentiële informatie bevatten die je een stap dichter bij voorouders brengen. Verder is het handig om te achterhalen of andere familieleden al gegevens hebben verzameld. Misschien heeft iemand anders binnen de familie al eens onderzoek gedaan naar de afstamming. Het raadplegen van (oudere) familieleden is ook van onschatbare waarde. Niet alleen voor basisinformatie zoals namen en data, maar ook voor een schat aan verhalen die de geschiedenis van de familie tot leven kunnen brengen. Vaak bezitten zij niet alleen oude familiefoto’s, maar hebben ze ook memorabele verhalen en anekdotes over vroegere generaties paraat. Deze verhalen zijn kostbaar, hoewel soms doorspekt met mythes. Het is aan ons, als objectieve onderzoekers van de geschiedenis, om te achterhalen welke van deze verhalen op waarheid berusten. Dat avontuur gaat dan verder in de archieven, waar we dan stukje bij beetje de puzzel van de geschiedenis kunnen leggen.
Wie weet welke bijzondere verhalen en verborgen parels er schuilen in de geschiedenis van deze boerderij in Balgoy. Het onderzoek naar de wortels van Balgoyse mensen kan een onverwachte en betoverende reis zijn door de tijd, waarbij elke ontdekking een nieuw hoofdstuk opent in het boeiende verhaal van het verleden. Wat betreft deze boerderij in de Torenstraat, begint het verhaal ook nog eens met een stukje eigen familiegeschiedenis. Laten we deze reis maar beginnen met een artikel in het tijdschrift Boerderij van dik tien jaar geleden.
Frans Jans en Petra van Uden en de boerderij aan de Torenstraat in 2011 (Bron: Boerderij 96, no. 44, 2011).
Frans Jans en Petra Jans-Van Uden waren de laatste bewoners van de boerderij en wonen nu in een van de twee levensloopbestendige woningen. In 2011 besloten ze om de boerderij aan te houden tot 2022 met circa 65 melkkoeien, waarmee ze een stabiel inkomen konden halen. Dat bleek uit een bedrijfsplan van toen. In 2009 waren de melkprijzen slecht en er was geen opvolger voor Frans. Toch wilde hij graag doorboeren. Hij vroeg zich af of dat wel kon en hoe dat op het huidige bedrijf zou kunnen worden gerealiseerd. DLV Rundvee Advies hielp om de zaken op een rij te zetten en een bedrijfsplan te maken. Uit de bedrijfseconomische analyse bleek dat de laatste kilo’s melk niet genoeg geld opbrachten. Ook was de ligboxenstal te vol en toe aan renovatie. Vervolgens werden drie ontwikkelscenario’s doorgerekend: investeren in een melkrobot, uitbreiden en optimaliseren bij de huidige bedrijfsomvang. Het werd optimaliseren. Dat bracht opvallende keuzes met zich mee. Er werd melkquotum verkocht en de ligboxstal werd gerenoveerd. Dus niet uitbreiden en investeren; althans niet in groei, maar als resultaat van de optimalisatie wel een investering in koecomfort (Bron: Boerderij 96, no. 44, 2011).
Het begin van de stamboom van Frans Jans, de laatste bewoner van de boerderij, met het gezin, broer, zus en ouders.
Bewijs van eigendom
De boerderij in de Torenstraat.
En toen werd het 2022. Frans en Petra besloten definitief om te stoppen en de boerderij verdwijnt. Met de kennis van familieleden en familiedocumenten kunnen we teruggaan in de tijd, naar het jaar 1987. Frans, de jongste zoon van Theodorus Petrus (Thé) Jans en Johanna Wilhelmina (An) de Grunt, treedt in het voetspoor van zijn ouders en gaat verder met het boerenbedrijf na zijn huwelijk met Petra van Uden. We gaan verder terug, naar 1954. Het huis met erf, bouw- en weiland en boomgaard, kadastraal Balgoy sectie A, nummers 135, 136, 138, 139, 140, 141 en 507 werd officieel overgedragen aan Thé Jans, waarmee een nieuw tijdperk voor de boerderij aanbrak. Thé kocht de boerderij van zijn vader Petrus Johannes (Piet) Jans. Een jaar later, in 1955, trouwt Thé met An de Grunt. Zijn vrijgezelle broer Antonius Hermanus Gijsbertus (Antoon) blijft op de boerderij werken.
Begin vorige eeuw, om precies te zijn op 6 mei 1910, trouwde Petrus Johannes (Piet) Jans uit Escharen met Johanna Arnolda (Hanna) Kersten uit Balgoy. Zij trouwden in op de boerderij aan de Torenstraat in Balgoy van de ouders van Hanna Kersten, Hendrikus Kersten en Elizabeth de Bruijn, die er vanaf 1876 hadden geboerd. Hoe Piet Jans in Balgoy terecht is gekomen is te lezen in een ander verhaal in deze blog: Het boeren zit de Brabantse familie Jans in de genen.
Detail kadastrale kaart 1811-1832 van Balgoy sectie A.
Al in de tijd van deze kadastrale kaart uit het begin van de 19e eeuw stond er naast Florenstein een boerderij, kadastraal sectie A nummer 139, de boerderij die nu afgebroken is. Dat het om dezelfde boerderij gaat blijkt uit recentere kadastrale gegevens. Toen Piet Jans de boerderij verkocht aan zijn zoon Thé in dienstjaar 1955 waren de kadastrale nummers nog steeds dezelfde.
De boerderij van Piet Jans in 1955 Balgoy C27, nog steeds kadastraal sectie A nummer 139
Eigenaar van de boerderij in het begin van de 19e eeuw was volgens het kadaster de weduwe van Daan Danen (Daan (Daniel) Danen is op 24 maart 1814 overleden), Elisabeth van Velp. Daniel Danen was de zoon van Antonius Danen en Henrica Paulissen. Henrica Paulissen op haar beurt was een dochter van Paulus Aarts van Florenstein, die op Florenstein woonde. Terwijl een andere dochter van Paulus Aarts, Elisabeth, getrouwd met Petrus Jacobs van Haren op Florenstein bleef wonen, is er hoogstwaarschijnlijk door splitsing een tweede boerderij gekomen voor Henrica.
Afstammingsreeks van de bewoners van Frans Jans, die hem en de boerderij verbindt met Florenstein
Met behulp van WieWasWie (https://www.wiewaswie.nl/) kunnen we een afstammingsreeks van de bewoners van de boerderij maken van Frans Jans terug in de tijd die uitkomt bij Henrica Paulissen. Een afstammingsreeks toont via welke lijnen iemand afstamt van één van de voorouders. In tegenstelling tot een stam- of moederreeks volg je dan niet continu de rechte mannelijke of rechte vrouwelijke lijn, maar in dit geval blijf je wel op dezelfde boerderij.
Samengevat heeft de werkavond van Pagus Balgoye wederom een mooi stukje Balgoyse geschiedenis opgeleverd. Het verhaal begon met een krantenbericht dat op de plek waar voorheen een boerderij met bijbehorende schuren stond zes nieuwe huizen zijn gebouwd. In 2022 besloten Frans en Petra Jans definitief om te stoppen met de boerderij. Meer dan twee eeuwen lang werd er geboerd op die plek in het centrum van Balgoy. Opvallend is dat de boerderij steeds overgenomen werd door een van de kinderen van het gezin. Verder kunnen we met vrij grote zekerheid aannemen dat de boerderij is ontstaan uit splitsing van het naast gelegen voormalige adellijke huis Florenstein halverwege de 18e eeuw.
Piet's Blog: Balgoyse mins 