oorlog

Balgoy en WOII, herinneringen doorgeven

1 reactie

Kaft Tweestromenland 177De periode 1940 – 1945 en de Tweede Wereldoorlog zijn zelden onderwerp van deze blog. Dit heeft geen speciale reden anders dan dat het niet mijn persoonlijke interesse heeft. Natuurlijk begrijp ik de impact die het heeft gehad en nog steeds heeft op de mensen die die periode hebben meegemaakt. Daarom ook is het heel belangrijk dat hun verhalen, nu deze generatie nog leeft, wordt opgetekend en vastgelegd. Het artikel in het Maas en Waals Tijdschrift voor Streekgeschiedenis Tweestromenland is dan ook meer dan de moeite waard om te lezen: “De lotgevallen van de familie Kwant in Balgoij, oktober 1944 tot maart 1945”.

Nijmegenaar Carel Kwant vertelt zijn verhaal over Nijmegen bij het begin van Operatie Market Garden in september 1944, de voortdurende beschietingen van de stad en zijn leven in de (schuil)kelder.  Het artikel begint met een citaat van hem: “Als ik leerlingen in mijn klas had die uit Balgoij kwamen, vertelde ik hen altijd over mijn jeugdherinneringen. Die leerlingen waren b.v. Charles van Haren, Sander v.d. Boogaard, Wim Willems, Wilma Willems en Liesbeth Wintjes. Het leek mij leuk om die herinneringen in Tweestromenland door te geven aan alle geïnteresseerden.” Het gezin Kwant werd in oktober 1944, samen met een aantal buurtgenoten, naar Balgoy gebracht. Hij had nog nooit van Balgoy gehoord. In het artikel vertelt Carel dat het gezin tot december bij het gezin Thijs Francissen werd ondergebracht, toen naar de familie Wim en Cato Willems verhuisde en in januari tot maart 1945 werd ondergebracht bij het echtpaar Harry en Mieneke Theunissen. In maart keerde het gezin terug naar Nijmegen, dat toen weer veilig was.

Harry Theunissen en Mien van Overbeek aan het melken.

Harry Theunissen en Mien van Overbeek aan het melken (bron: Geleefd Verleden, Balgoy in de 20e eeuw van Ries van Haren)

Carel Kwant en zijn gezin waren niet de enige gasten van het echtpaar Theunissen in de tweede wereldoorlog. Harry en Mieneke namen ook verschillende onderduikers in huis. Ze hadden een nieuwe boerderij in de Korte Herreweg, een gemengd bedrijf met ruim drie buunder grond, twee koeien, een paard, tien varkens en kippen. De twee kippenhokken stonden een beetje verscholen in de boomgaard die ze ook hadden. In een van de hokken, onder de grond, vond ook een geallieerde luchtmachtsoldaat een schuilplek tot de bevrijding (Bron: Geleefd Verleden, Balgoy in de 20e eeuw van Ries van Haren, blz 69).

Sigbert Toonen Dekkers

Sigbertus Marinus Toonen Dekkers

Er zijn zeker nog meer herinneringen en verhalen over Balgoy en de tweede wererldoorlog, die bewaard moeten blijven voor het nageslacht. De meesten in Balgoy kennen het verhaal van Sigbert Toonen Dekkers, die in mei 1940 net als enkele andere mannen uit Balgoy, naar het Grebbebergfront moest. Hij was een van de 382 militairen van het Nederlandse leger die tijdens de strijd om de Grebbeberg sneuvelden volgens een telling van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, achttien officieren, 344 manschappen van een lagere rang en twintig vermisten. Op de militaire erebegraafplaats op de Grebbeberg liggen ongeveer achthonderd in de meidagen gesneuvelde Nederlandse militairen (Bron: Wikipedia). WOII, een periode in de Balgoyse en Nederlandse geschiedenis die we niet mogen vergeten.

Militair_ereveld_Grebbeberg

Militair ereveld Grebbeberg, met de naam van Sigbert Toonen Dekkers op het monument (Bron: Wikimedia.org)

In wikipedia gelezen: kerk weg en toren in het begin van de oorlog zwaar beschadigd

2 reacties

Regelmatig komen er vragen binnen via de website van Pagus Balgoye. Meestal betreft het vragen over waar mensen hebben gewoond in Balgoy of informatie over bepaalde familierelaties. Dit keer betreft het informatie over de kerk van Balgoy.
De vraagsteller, dhr van Tienen, is bezig met een overzicht over 200 jaar geschiedenis van hun bouwbedrijf, B.F.van Tienen te Nijmegen (1). Uit overlevering weet dhr. van Tienen dat hun bedrijf gewerkt heeft aan de kerk of toren van Balgoy. Zijn inschatting is dat het geweest moet zijn in de jaren ’50 van de vorige eeuw. Hij wil graag weten of dit ook zo is. In het archief van het bouwbedrijf is daar helaas niets over te vinden en in wikipedia had hij gelezen dat de kerk er al niet meer was en dat de toren in het begin van de oorlog zwaar beschadigd was.

1Om mee te beginnen – en dat zal weinigen verbazen – de kerk staat er nog steeds. De roomkatholieke kerk Johannes de Doper aan de Boomsestraat, een ontwerp van de Tilburgse architect Jan van der Valk, werd in 1914 gebouwd. Het is een belangrijke kerk in neoromaanse en neogotische vormen, met toren. Gebouwd ter vervanging van een vroegere kerk, waarvan de middeleeuwse toren nog elders in het dorp staat. Het ontwerp sluit aan bij de wensen van de Liturgische Beweging (zgn. volkskerk) van begin twintigste eeuw: vergrote viering in de vorm van een onregelmatige achthoek. Grotendeels houten overwelving van het interieur; het gewelf over de viering bevat een bovenlicht. Mede doordat dit één van de laatst overgebleven kerken naar ontwerp van architect J. van der Valk is, heeft deze kerk een extra zeldzaamheidswaarde. De enige andere nog bestaande, en als kerk in gebruik zijnde, kerk van deze architect is de O.L. Vrouw Moeder van Goede Raad in Tilburg-Broekhoven (2).

Kerk beschadigd 1940

De Johannes de Doperkerk werd zwaar beschadigd na beschieting door Nederlandse militairen in 1940 

De toren van de kerk werd inderdaad zwaar beschadigd in het begin van de oorlog, zoals dhr. van Tienen gelezen had in wikipedia. Op 10 mei 1940 brak de oorlog uit en vielen de Duitsers ons land binnen en dit had ook voor Balgoy gevolgen. In het Registrum Memorial Parochiae de Balgoy, Keent et Dimidia Parte Page Neerasselt Cum de “de Wegelaar” 30 Martii 19010 (3) wordt dit beschreven door de toenmalige pastoor van Balgoy, pastoor K.J. Aarts. Een memoriale (memoriaal) is een aantekenboek waarin men achtereenvolgens lopende zaken vermeldt. Volgens bisschoppelijk voorschrift diende het door elke pastoor te worden bijgehouden, zodat de opvolger zich goed kon informeren over de geschiedenis en over het financieel reilen en zeilen van zijn nieuwe standplaats. Van deze plicht heeft de ene pastoor zich nauwgezetter gekweten dan de andere.

Kerk beschadigd 1940

Beschrijving van de poging van Nederlandse militairen om in mei 1940 de toren van de kerk op te blazen in het Registrum Memorial Parochiae. De tekst aan de onderkant is commentaar van Wim Verhoeven over additionele schade aan vijf woningen in Balgoy.

Zoals hierboven door pastoor Aarts beschreven, waren de beschadigingen aan de kerk van dien aard dat de kerkelijke diensten moesten worden gehouden in een zaal van het patronaat. Begin 1941 kwam het bericht dat de kerk hersteld zou worden. De kosten werden betaald door het Departement van Defensie en bedroegen 16.613 gulden. Het werk werd onderhands gegund aan de firma Thijsse Klaassen en Wessels uit Wijchen (3), dus hier was bouwbedrijf B.F. van Tienen niet bij betrokken.

Pastoor Aarts overleed in november 1957 en precies een jaar later werd Hendrikus Gerardus Remy de nieuwe pastoor van Balgoy. Toen pastoor Remy met de hulp van het bisdom de boekhouding inventariseerde, bleek de situatie niet erg rooskleurig. Hij schreef zelf in het Registrum Memorial Parochiae “dat alles nog niet zo mee viel”.

Verbouwing kerk 1959

Detail uit het Registrum Memorial Parochiae in 1959

Er werd een inventarisatie gemaakt van de staat van de kerk en pastorie met een globale kostenraming van de uit te voeren werkzaamheden (4). De gebouwen waren aan een noodzakelijke reparatie toe ter waarde van 56.000 gulden. In het Registrum Memorial Parochiae 1959 kunnen we lezen wie het werk gegund werd, waarbij we kunnen vaststellen dat dhr. van Tienen een goede inschatting heeft gemaakt. Het “hout en metselwerk” werd uitgevoerd door B.J. van Tienen uit Nijmegen.

Verbouwing kerk 1959

Aanbesteding van de noodzakelijke reparaties aan kerk en pastorie

Het bisdom nam het merendeel van de kosten voor haar rekening, maar Pastoor Remy wist toch ook op allerlei manieren en met ludieke acties de parochianen te stimuleren om bij te dragen in de kosten. Hij startte o.a. een verjaardagsactie, waarbij parochianen werd gevraagd om een cent te doneren voor ieder jaar dat men oud was. Maar ook zelf leverde hij salaris in; de maandelijkse bijdrage voor de pastoor van 1700 gulden werd verlaagd tot 1200 gulden en het verschil werd een bijdrage voor de kerk (5).

Bronnen:

  1. Website van BF VAN TIENEN AANNEMERSBEDRIJF B.V.
  2. Website van ReliWiki.nl
  3. Ter Herinnering: Renovatie 1997 Kerk Balgoy, Wim Verhoeven
  4. Inventaris van het archief van de parochie H. Johannes de Doper Balgoij (2012) J.P.H. Daverveld
  5. 75 jaar Kerkkroniek Balgoy (1989) Wim Verhoeven

Een vliegveld in de uiterwaarden van de Maas bij Keent

2 reacties

Het verhaal van het vliegveld in de uiterwaarden van de Maas bij Keent is algemeen bekend bij de Balgoyse mensen [1,2]. Oud-marinier en oud-vlieger Van der Vijver, burgemeester van Overasselt 1927 – 1934, was het die ervoor gezorgd heeft dat in de uiterwaarden van Keent vanaf de zomer van 1928 af en toe vliegtuigen van de marine en de luchtmacht landden op een provisorisch vliegterrein.

Een aantal notabelen uit de gemeente Overasselt op het vliegveld in Keent (Burgemeester H. van der Vijver 5e van rechts, bron: Wim Verhoeven)

 

Van der Vijver wilde meer en met de watersnoodramp van 1926 nog vers in het geheugen van de mensen wist hij het gemeentebestuur te interesseren voor een grote vliegdemonstratie. Er werd een vliegterrein van 600 x 600 meter aangelegd op het Meridelterrein in Keent, waar van 15 t/m 19 juli 1933 de Overasseltse vliegweek plaatsvond. De vliegdemonstraties trokken meer dan 20.000 bezoekers. Een deel van de opbrengst kwam ten gunste van het crisiscomité van de overstromingsramp.

Een van de publiekstrekkers was een vlucht met bejaarden uit de regio, waaronder Piet Cornelissen, oud 92 jaren uit Overasselt en Hent de Haan, oud 94 jaren met echtgenote Tonia van Rossum uit Wijchen (2). In de lijst met mensen die deelnamen aan de vlucht voor hoogbejaarden staan geen inwoners uit Balgoy of Keent. Hoewel onder de foto in het boek van Boeijen op blz. 36 staat dat het echtpaar de Haan afkomstig was uit Balgoy, heb ik dat niet kunnen achterhalen en bevestigen. In het bevolkingsregister van Overasselt 1924-1930 wordt Hendricus de Haan niet genoemd en in de overlijdensakte van de burgerlijke stand staat geschreven dat hij geboren en wonende te Wijchen was toen hij op eenennegentigjarige aldaar overleed op 7 november 1937.

Overlijden H de Haan

Overlijdensakte Hendricus de Haan, Burgerlijke Stand Wijchen 1937, inventarisnummer 9797.

De leeftijd bij overlijden (91) klopt niet met de leeftijd die wordt genoemd in het boek van Boeijen (94 jaren in juli 1933). De geboorteakte in de Burgerlijke Stand van de gemeente Wijchen geeft uitsluitsel: Hendricus de Haan is geboren op 20 januari 1846 in Wijchen, Aktenummer 4, Invertarisnummer 2314. Dit betekent dat Hendricus in juli 1933 “pas” 87 jaren oud was.

Een lastiger probleem is wie het echtpaar is op de foto in het boek van Boeijen op blz. 36 en in het boek van Verhoeven op blz. 82? Twee foto’s met dezelfde mensen, maar in het boek van Boeijen is het Hent de Haan en in het boek van Verhoeven is het Piet Cornelissen. Bovendien is nu niet duidelijk wie de tekst heeft uitgesproken die onder de foto staat. Op de foto lijkt een echtpaar te staan en dit suggereert dat het Hent de Haan en Tonia van Rossum zijn, omdat zij het enige echtpaar in de lijst van bejaarde passagiers waren. Wie de uitspraak gedaan heeft “Ik ben dichter bij Hem geweest dan U” of “Ik ben korter bij God gewèst as Gij” is lastig te achterhalen.

Photo527968916995_inner_56-20-647-22-32-947-668-928

Foto uit Het vergeten vliegveld Keent / Airstrip B82 Grave (1994) dhr. Boeijen, blz. 36

Photo527968965263_inner_44-59-553-64-86-951-567-951
Foto uit 60 Jaar Harmonie Kunst en Vriendschap (1979) Wim Verhoeven, blz. 8

Toen het vliegfeest achter de rug was en in 1935 Walraed (W.J.F.M) baron van Hugenpoth tot Aerdt burgemeester werd van Overasselt werd het vliegveld snel vergeten. De maaskanalisatie en de splitsing van Balgoy en Keent kregen de volle aandacht van de gemeente Overasselt en toen net voor de oorlog de maaswerken waren voltooid lag Keent aan de Brabantse kant van de Maas en was er weinig over van het vliegveld.

Het waren de Duitsers, die op het einde van de oorlog in 1944 een soort uitwijklandingsbaan zochten voor Volkel dat steeds werd gebombardeerd door de geallieerden en in Keent terecht kwamen. In juni 1944 werd in de uiterwaarden begonnen met de aanleg van een vliegstrip, ongeveer op dezelfde plek als het eerdere vliegveld, maar dan twee keer zo groot. Het nieuw aangelegde vliegveld werd nauwelijks gebruikt door de Duitsers. Toch werd Keent op 25 en 26 september 1944 als klein onderdeel van Market Garden toch nog geschiedenis; de grootste bevoorradingsoperatie door de lucht naar een frontlijn. Het vergeten vliegveld werd even een belangrijke levensader voor de snel oprukkende grondtroepen. Tijdens deze operatie kreeg het ook de code AIRSTRIP B82 Grave(4).

 

759D6A72-D7F9-4091-A9C5-6C494481DDD3-1060-000002749FD9C7F1

Luchtfoto van B.82 Grave, genomen kort
na de spectaculaire bevoorradingsoperatie, bron: BHIC en Bommeltje.nl(4,5).

Bronnen:
1) Vliegveld Keent, Wikipedia
2) Het vergeten vliegveld Keent / Airstrip B82 Grave (1994) dhr. Boeijen
3) 60 Jaar Harmonie Kunst en Vriendschap (1979) Wim Verhoeven
4) Airstrip B82 Grave, Bommeltje.nl
5) Vliegveld Keent (2014) Paul Huismans, BHIC